Málstefna Háskóla Íslands

Stefna samþykkt á háskólaþingi 26. apríl og í háskólaráði 2. nóvember 2023

Háskóli Íslands er helsta vísinda- og menntastofnun íslensku þjóðarinnar og skal m.a. vinna að „miðlun þekkingar og færni til nemenda og samfélagsins alls“ samkvæmt lögum um háskóla nr. 63/2006.

Háskólanum ber því rík skylda til að stuðla að viðgangi íslenskrar tungu og sjá til þess að hún sé nothæf – og notuð – á öllum fræðasviðum. Jafnframt er skólinn hluti af hinu alþjóðlega fræðasamfélagi og virkur þátttakandi í margs kyns alþjóðlegu samstarfi á sviði kennslu, rannsókna og stjórnunar. Málstefna Háskólans mótast af þessu tvíþætta hlutverki hans og er ætlað að styðja bæði við íslensku og alþjóðlegt starf skólans.

Talmál og ritmál Háskólans er íslenska, jafnt í kennslu, rannsóknum og stjórnsýslu. Íslenska er því sjálfgefið tungumál í öllu starfi skólans og notuð nema sérstakar ástæður séu til annars. Þetta er í samræmi við lög um stöðu íslenskrar tungu og íslensks táknmáls nr. 61/2011. Samkvæmt þeim lögum er íslenskt táknmál fyrsta mál þeirra sem þurfa að reiða sig á það til tjáningar og samskipta og nýtur því einnig sérstakra réttinda innan Háskólans.

Enska er einnig mikilvæg í starfi Háskólans, vegna kennara og stúdenta með annað móðurmál en íslensku, þjálfunar stúdenta til þátttöku í alþjóðlegu akademísku starfi, og þátttöku skólans í alþjóðlegu samstarfi. Því er lögð áhersla á að víðtækar og ítarlegar upplýsingar um skólann og starfsemi hans séu aðgengilegar á ensku á ytri vef skólans og í Uglu. Skólinn hvetur jafnframt til þess að stúdentar og starfsfólk nýti önnur erlend mál en ensku í starfi sínu ef þess er kostur.

Útfærsla og framkvæmd

Meðferð íslensks máls í ræðu og riti innan Háskóla Íslands sé til fyrirmyndar, bæði hjá stúdentum og starfsfólki. Málnotkun innan Háskólans einkennist af virðingu fyrir einstaklingum og hópum og mismuni ekki.
Íslenska er sjálfgefið kennslumál Háskóla Íslands. Kennsla erlendra tungumála fer fram á því tungumáli sem við á. Kennsla á ensku sé bundin við: 1) námsleiðir sem sérstök ástæða er til að kenna á ensku og þá einna helst í framhaldsnámi, 2) námskeið kennara sem ekki eiga íslensku að móðurmáli, og 3) námskeið sem verður að kenna á ensku vegna alþjóðlegs samstarfs skólans. Skyldunámskeið í grunnnámi séu að jafnaði kennd á íslensku, nema í kennslu erlendra tungumála eða námsleiðum kenndum á ensku.
Kennslutungumál námsleiða og einstakra námskeiða sé ávallt tilgreint í kennsluskrá þannig að alltaf sé ljóst á hvaða tungumáli kennsla og námsmat fari fram og til að skýrt sé hvar vikið er frá þeirri meginreglu að íslenska sé tungumál Háskólans.
Námsmat fari að jafnaði fram á því tungumáli/tungumálum sem skráð er/eru sem tungumál námskeiðs í kennsluskrá. Fái stúdentar með annað móðurmál en íslensku heimild til að sækja námskeið sem kennt er á íslensku samkvæmt kennsluskrá leitist kennarar við að koma til móts við nemendur án þess þó að skipta um tungumál við kennslu.
Ritveri Háskóla Íslands sé gert kleift að þjóna öllum stúdentum skólans. Kennarar eigi kost á málfarsráðgjöf og annarri sérhæfðri leiðsögn við að koma námsefni og rannsóknum á framfæri á íslensku.
Doktorsritgerðir eru almennt á ensku til þess að unnt sé að leggja þær í mat alþjóðlegra andmælenda. Doktorsritgerð má vera á íslensku ef aðstæður leyfa og hæfir andmælendur fást.
Öllum stúdentum sé auðveldað að taka þátt í námi og öðru starfi á íslensku innan Háskólans. Stúdentar með annað móðurmál en íslensku sem hefja nám kennt á íslensku gangist undir leiðbeinandi stöðupróf í málinu. Þessir nemendur eigi kost á íslenskunámskeiðum til að auðvelda þeim að fylgjast með kennslu á íslensku. Skiptistúdentar eigi kost á íslenskunámskeiðum og öðrum stuðningi eftir því sem við á.
Starfsfólk Háskólans með annað móðurmál en íslensku sinni starfi sínu á íslensku eftir eðlilegan aðlögunartíma. Við ótímabundna ráðningu akademísks starfsfólks sé tekið tillit til færni til að kenna og sinna stjórnunarstörfum á íslensku. Tungumálamiðstöð skólans bjóði upp á ókeypis íslenskunámskeið ætluð starfsfólki með annað móðurmál en íslensku. Boðið sé upp á nægilega mörg námskeið til að anna eftirspurn ár hvert.
Vísað sé til málstefnu Háskóla Íslands í öllum starfsauglýsingum.
Starfsfólki og stúdentum með annað móðurmál en ensku sé auðveldað að taka þátt í háskólastarfi á ensku. Námskeið í akademískri ensku fyrir kennara og stúdenta verði í boði með áherslu á fræðslu fyrir stúdenta í doktorsnámi. Stoðþjónusta í ensku fyrir stúdenta sem er í boði hjá Ritveri verði efld til að auðvelda nám og ritstörf á ensku.
Í námsleiðum og námskeiðum kenndum á ensku séu gerðar lágmarkskröfur til stúdenta um enskukunnáttu. Stúdentum með annað móðurmál en ensku sem sækja um inngöngu í nám kennt á ensku verði gert að sýna fram á lágmarkseinkunn á viðurkenndu alþjóðlegu enskuprófi eða í ensku á íslensku stúdentsprófi. Deildir skilgreini einnig lágmarkskröfur um enskukunnáttu skiptistúdenta
Þörfum táknmálstalandi stúdenta og starfsfólks sé mætt þannig að notendur íslenska táknmálsins geti nýtt táknmálið til jafns við íslensku við nám og störf í Háskólanum. Táknmálstúlkar séu tiltækir þegar þeirra er þörf, bæði í kennslustundum og öðrum samskiptum starfsfólks og stúdenta, svo og á fundum og fyrirlestrum ef við á.
Kennarar eru hvattir til að miðla fræðum sínum á íslensku til stúdenta og almennings í bókum, greinum, kennsluefni og á annan hátt.
Kennarar eru hvattir til að sinna íðorðasmíð í fræðigrein sinni og miðla íðorðum til stúdenta og almennings. Einstakar kennslu- og fræðigreinar beiti sér fyrir skipulegri íðorðasmíð og íðorðasöfnun, hver á sínu sviði. Kennarar eru hvattir til að sinna þýðingum fræðirita, kennsluefnis og bókmennta á íslensku.
Allir fundir og önnur starfsemi námsbrauta, deilda og sviða Háskóla Íslands, svo og nefnda í stjórnsýslu skólans, fari fram á íslensku ef þess er kostur. Deildarforsetar og formenn nefnda sjái til þess að kennarar og annað starfsfólk sem ekki skilur íslensku fylgist með málum og geti tekið þátt í fundarstörfum og öðrum stjórnunarstörfum eftir því sem nauðsyn krefur.
Skrifleg gögn í stjórnsýslu Háskólans, svo og opinberar upplýsingar sem skólinn eða einstakar stjórnsýslueiningar hans senda frá sér, s.s. fundarboð, fundargerðir, boð á fyrirlestra, tilkynningar um viðburði og svo framvegis, séu ævinlega á íslensku, en enskur texti fylgi með þar sem við á. Einstök fundargögn geti þó verið á erlendu máli ef sérstakar ástæður eru til.
Máltækni sé nýtt til að aðstoða stúdenta og starfsfólk við meðferð íslensku og leiðbeina um málnotkun. Stúdentar og starfsfólk eigi kost á að nýta sér máltæknibúnað fyrir íslensku, svo sem leiðréttingarforrit, talgervla, talgreina og þýðingarforrit. Áhersla sé lögð á máltæknibúnað sem nýtist fötluðu fólki í námi og starfi.
Háskólinn hugi að íslensku við notkun gervigreindarhugbúnaðar. Skólinn veiti leiðbeiningar um ábyrga notkun gervigreindar og fylgist með þróun hennar og áhrifum á íslensku í öllu starfi skólans.
Tölvuumhverfi í Háskólanum sé á íslensku eftir því sem kostur er. Sjálfgefið notendaviðmót alls algengs hugbúnaðar sem starfsfólk og stúdentar nota innan skólans verði á íslensku. Upplýsingatæknisvið Háskólans beiti sér fyrir íslenskum þýðingum á hugbúnaði sem það dreifir innan skólans. Kennarar og stúdentar eru hvattir til þátttöku í þýðingum á opnum hugbúnaði.
Innan Háskólans starfi föst málnefnd sem heyri undir rektor, skipuð fulltrúum allra fræðasviða, sameiginlegrar stjórnsýslu og stúdenta. Hún verði stjórnendum og öðru starfsfólki skólans til ráðuneytis um málefni íslenskrar tungu, geri tillögur um framkvæmd málstefnunnar og fylgist með hvernig henni sé framfylgt, og standi fyrir kynningu stefnunnar og endurskoðun eftir þörfum.

Umsjón og ábyrgð

Nánari útfærsla og framkvæmd málstefnu Háskóla Íslands er falin sameiginlegri stjórnsýslu skólans og einstökum fræðasviðum, deildum og stofnunum eftir því sem við á.

Rektor ber ábyrgð á stefnunni og getur heimilað tímabundin frávik frá einstökum ákvæðum hennar ef nauðsyn krefur.