EPOS Ísland

Markmiðið er að skapa nýja möguleika á þverfaglegum vísindalegum rannsóknum sem taka til mismunandi sviða, þar með talið jarðskjálfta og eldgosa og þeirri vá sem þau skapa.

Tilgangurinn með EPOS er að efla evrópska jarðvísindasamfélagið og styrkja vísindarannsóknir í álfunni. Þetta næst með því að byggja upp samtengda evrópska rannsóknainnviði í jarðvísindum og auðvelda þannig sérfræðingum og öðrum hagsmunaaðilum aðgengi að:

• fjölþáttamæligögnum
• afurðum
• þjónustum
• rannsóknarstofum
• reiknisetrum 

Innviðirnir sem um ræðir hafa fram til þessa hafa ekki verið aðgengilegir jarðvísindafólki með einföldum hætti. 

EPOS Ísland mun byggja upp rafræna innviði til að veita aðgengi að íslenskum jarðvísindagögnum og tengjast EPOS ERIC gagnaþjónustunum. 

EPOS samstarfið hófst sem ESFRI (European Strategy Forum on Research Infrastructure) verkefni á evrópska vegvísinum og heldur áfram síðan í nóvember 2018 sem EPOS ERIC rannsóknarinnviðasamtökin. Síðan í febrúar 2020 hefur Ísland verið fullgildur aðili að samtökunum.

Þátttakan er undir forystu Veðurstofunnar, en Háskóli Íslands, og Landmælingar Íslands eru virkir þátttakendur í samstarfinu.

EPOS inniheldur fjölmargar undirþjónustur eða faghópa og er Ísland þátttakandi í þremur þeirra, Eldfjalla, nær-sprungu og GPS þjónustum.

Gagnaþjónusturnar sem þegar hafa verið byggðar á Veðurstofunni flokkast undir faghóp í eldfjallafræði og faghóp um GPS gögn.

Aðrir innviðir sem stefnt er að tengja við í framtíðinni er:

• gjóskulagagrunnurinn ASKA
• íslenska eldfjallavefsjáin
• jarðskjálftamælabankinn Loki

Með eflingu gagnaþjónustanna, gæðayfirferðar gagnanna og stöðlun gagna og lýsigagna, er unnin nauðsynleg vinna til að tryggja ásættanleg gagnagæði fyrir rannsóknir.  Tryggt er til framtíðar opið aðgengi fyrir alla að ómetanlegum jarðvísindagögnum frá Íslandi tengdum:

• jarðskjálftum
• aflögun jarðskorpunnar
• kvikuhreyfingum og eldgosum ásamt gas- og öskudreifingu frá þeim

Ísland, verandi á flekamótum, er eitt virkasta svæði Evrópu.

Innanlands mun uppbygging inviðanna efla jarðvísindamenntun jafnt sem rannsóknir og alþjóðlega mun uppbyggingin efla stöðu íslensks jarðvísindafólks til þátttöku í alþjóðlegum verkefnum.

Á meðan ekki er gengið frá gögnunum á ásættanlegan hátt, þau gæðayfirfarin, komið á staðlað form og í grunna þar sem öflugar gagnaþjónustur viðhalda aðgengi til lengri tíma, verða gögnin að miklu leyti einungis aðgengileg fólkinu og stofnuninni sem safnaði þeim.

Uppbyggingin mun styrkja stöðu Íslands innan EPOS ERIC samtakanna og auðvelda aðgengi að og hlutdeild í evrópskum og öðrum erlendum rannsóknastyrkjum. Hún mun einnig veita opið aðgengi fyrir alla að fjölþátta jarðvísinda og eldfjallagögnum sem í dag eru ekki aðgengileg nema fáum einstaklingum innan aðildarstofnananna og þá oft með mikilli fyrirhöfn til að gera gögnin rannsóknarhæf.

Á Íslandi verða að jafnaði 2-3 eldgos á hverjum áratug og fjöldi stórra jarðskjálfta á hverri öld. Í hvert sinn sem stórir jarðskjálftar eða eldsumbrot verða byggja viðbrögð á úrvinnslu og þekkingu frá fyrri atburðum.

Ef gögnin frá þeim atburðum eru ekki tilbúin fyrir úrvinnslu þegar með þarf og eða þjónusturnar eru ekki nógu öflugar til að tryggja ótruflað aðgengi, þá nýtast þau takmarkað við mat á vánni og á líkindum um þróun atburðarins í tíma og rúmi.

Uppbyggingin mun efla menntun ungs jarðvísindafólks, efla eftirlit með jarðvá, auka opna upplýsingamiðlun til stjórnvalda, fagaðila, eftirlitsaðila og almennings.

Gagnaaðgengið og þjónusturnar munu nýtast við:

• kennslu
• rannsóknir
• jarðváreftirlit
• viðbragðsaðilum,
• stjórnvöldum
• hagsmunaaðilum eins og orkufyrirtækjum.

Þátttökulöndin í EPOS ERIC greiða aðildargjald að samtökunum, en gjöldin og mótframlög fjögurra leiðandi stofnana innan samtakanna standa undir kostnaði við rekstur ásamt þróun og viðhaldi miðlægrar kjarnaþjónustu sem tengist öllum þjónustum einstakra aðildarlanda og veitir þannig aðgengi að öllum þeim gögnum og afurðum sem innan vébanda EPOS ERIC eru.

Hvert þátttökulandanna stendur sjálft straum af kostnaði við mælingar og rekstur mælineta, af gagnasöfnum og gæðaeftirliti þeirra ásamt rekstri gagnaþjónusta sinna, en EPOS samtökin greiða stjórnunar og fundakostnað fyrir starfandi faghópa (Thematic Core Services, TCS).

Ennfremur er reiknað með að samtökin muni greiða hluta rekstrarkostnaðar einstakra mikilvægra þjónusta faghópanna og munu þeir samningar væntanlega virkjast á næstu árum. Stærsti hluti uppbyggingar gagnaþjónusta mun samt sem áður að mestu leyti vera á forræði landanna sjálfra og þess vegna er mikilvægt að Innviðasjóður komi að uppbyggingunni. Til að núverandi 13 þjónustur á Veðurstofunni geti annað því aðgengi sem vænst er þarf mun öflugri vélbúnað ásamt þróun verkferla fyrir langtíma rekstur. Einnig þarf að framkvæma talsverða vinnu við að koma meiri gögnum og lýsigögnum á staðlað form og framkvæma gæðaprófanir á þeim.

Á næstu 5-10 árum er áætlað að opna aðgengi að gögnum og lýsigögnum úr meirihluta bæði jarðskjálftamælanets (SIL) og GPS mælanets Íslands (ISGPS) ásamt afleiddum afurðum eins og jarðskjálftalistum fyrir alla skráða skjálfta á Íslandi. Ennfremur eldfjallagögnum eins og ösku- og gasmælingum, radarmælingum frá gosmökkum fyrir öll gos seinustu tveggja áratuga.

Til þess að trufla ekki innri starfsemi Veðurstofunnar eru núverandi þjónustur og gagnaafhendingar takmarkaðar.

Uppbygging á sér vélbúnaði (skráamiðlara og netþjónum) til þess að keyra þjónustuna utan innra nets Veðurstofunnar myndi lágmarka þörf á takmörkunum og auka afkastagetu til gagnamiðlunar.