Risastórt fjölþjóðlegt borverkefni í Surtsey
Nú í ágúst hefst stærsta rannsókn í Surtsey frá upphafi en þá mun fjölþjóðlegur hópur vísindafólks vinna að mjög yfirgripsmiklu verkefni undir stjórn Magnúsar Tuma Guðmundssonar, prófessors í jarðeðlisfræði við Háskóla Íslands og Marie Jackson, dósents við Háskólann í Utah í Bandaríkjunum. Ætlunin er að bora tvær holur í eyjunni og nýta gögnin sem fást til margvíslegra og flókinna rannsókna. Verkefnið kallast SUSTAIN og er það styrkt af fjölmörgum alþjóðlegum sjóðum, m.a. frá Þýskalandi, Noregi, Bandaríkjunum og Íslandi.
„Tilgangur SUSTAIN-verkefnisins er að varpa ljósi á myndun og þróun eldfjallaeyja með því að samþætta eldfjallafræði, jarðeðlisfræði, jarðefnafræði, mannvirkjajarðfræði og örverufræði,“ segir Magnús Tumi Guðmundsson.
„Surtseyjargosið 1963 til 1967 er með frægari atburðum í jarðfræði heimsins á seinni hluta 20. aldar. Gosið sýndi hvernig land byggist upp í eldgosi í sjó og varpaði jafnframt ljósi á eðli sprengivirkni gosa þar sem vatn og kvika mætast.“
Magnús Tumi segir að allt frá því gosinu lauk hafi Surtsey gegnt sérstöku hlutverki í vísindunum, því hægt hafi verið að fylgjast með myndun og þróun eyjunnar og lífríkis hennar allt frá upphafi. „Fuglar, skordýr, selir og gróður hafa numið land auk þess sem í ljós hefur komið að sérstæðar lífverur hafa tekið sér bólfestu í berginu sem myndar eyjuna. Jafnframt hefur jarðhiti átt þátt í að breyta lausri gjóskunni sem upp kom í gosinu í þétt móberg sem stenst vel ágang sjávarins. Í Surtsey gefast því fágæt tækifæri til rannsókna á eldvirkni, landmótun og lífríki enda eru árlega farnir leiðangrar til eyjunnar á vegum Surtseyjarfélagsins.“
Að sögn Magnúsar Tuma er meginverkefni SUSTAIN-hópsins að sinna kjarnaborun í Surtsey. „Áformað er að taka tvo borkjarna, 200 metra langan lóðréttan kjarna auk kjarna úr 300 metra langri skáholu. Rannsaka á innri byggingu og þróun jarðhita í eyjunni sem dæmi um skammlíft jarðhitakerfi í rekbelti úthafsskorpu. Tilvist og fjölbreytileiki örvera við mismunandi hitastig í innviðum eyjarinnar verða enn fremur könnuð. Sýni verða rannsökuð til að fá innsýn í landnám örvera og hlutverk þeirra í Surtsey. Að lokinni borun yrði lóðrétta holan notuð um áratugi sem neðanjarðarrannsóknarstöð til vöktunar, sýnatöku og tilrauna, sem munu lýsa langtímaþróun í samspili örvera, jarðsjávar og bergs.“
Magnús Tumi segir að verkefnið sé ekki einfalt í framkvæmd þar sem flytja verði allan búnað með skipi og þyrlu út í eyjuna en Landhelgisgæslan mun koma að verkefninu með því að flytja búnaðinn. „Þetta er ein stærsta og flóknasta framkvæmd af þessum toga sem unnin hefur verið hér á landi. Surtsey er verndarsvæði á heimsminjaskrá UNESCO og mikla aðgæslu þarf til að hvergi verði spjöll á óraskaðri náttúru eyjunnar. Að jafnaði verður tíu til tólf manna hópur úti í Surtsey meðan á verkefninu stendur en Umhverfisstofnun hefur eftirlit með því að ströngum reglum um umgengni sé fylgt. Borkjarnarnir verða fluttir úr Surtsey með þyrlu til Heimaeyjar þar sem sett verður upp tilraunastofa til að rannsaka kjarnana. Samtals munu um 50 manns taka þátt þótt ekki fari allir til Surtseyjar.“
Magnús Tumi segir að borunin með tilheyrandi flutningum muni kosta um 140 milljónir króna en sá kostnaður verði greiddur með styrkjum frá International Continental Scientific Drilling Program (ICDP), úr vísindasjóðum í Þýskalandi og Noregi auk styrkja frá Bandaríkjunum, en stærsta einstaka fjárframlagið að frátöldum styrk ICDP, er öndvegisstyrkur úr Rannsóknasjóði Vísinda- og tækniráðs. Landsvirkjun og Orkuveita Reykjavíkur styðja einnig verkefnið að sögn Magnúsar Tuma og fleiri aðilar sem hag hafi af bættri bortækni og rannsóknaraðferðum í jarðhita. „Vestmannaeyjabær leggur til rannsóknaraðstöðu og án þyrlna og skipa Landhelgisgæslunnar væri verkefnið ekki mögulegt,“ segir Magnús Tumi.
„Vísindamennirnir sem koma að rannsókninni eru frá Íslandi, Bandaríkjunum, Þýskalandi, Noregi, Svíþjóð, Bretlandi, Ítalíu, Nýja Sjálandi og Ástralíu. Leiðandi rannsakendur í verkefninu af Íslands hálfu eru auk Magnúsar Tuma, Andri Stefánsson prófessor í jarðefnafræði við Háskóla Íslands, Viggó Þór Marteinsson örverufræðingur frá Matís, Tobias B. Weisenberger jarðefnafræðingur frá Ísor og Kristján Jónasson jarðfræðingur frá Náttúrufræðistofnun Íslands. Fleiri sérfræðingar og tæknimenn frá þessum stofnunum taka þátt en einnig munu þaulreyndir borjarðfræðingar frá Verkís og Jarðtæknistofunni koma að verkefninu auk hóps framhaldsnema og nýdoktora.“
