Nýtt nám í skapandi sjálfbærni á Hallormsstað
Spennandi breytingar eru að eiga sér stað á Hallormsstað þar sem Háskóli Íslands býður upp á nám í skapandi sjálfbærni frá og með hausti 2025. Bryndís Fiona Ford hefur stýrt Hallormsstaðaskóla undanfarin ár og unnið að því að koma náminu á háskólastig.
„Námið byggist á efni sem við höfum þróað og kennt undanfarin sex ár á Hallormsstað en á sér lengri sögu. Það á rætur að rekja til námsins sem byrjað var að bjóða upp á á Hallormsstað árið 1930 og byggist á gömlum kennslubókum en við færum námið inn í framtíðina,“ segir Bryndís.
Saga sem mótar sjálfbæra framtíð
Að sögn Bryndísar á námið jafn vel við í dag. „Námið sem var kennt á Hallormsstað fyrir 95 árum byggðist á því að valdefla nemendur, veita þeim þekkingu sem var ekki sjálfsögð og aðgengileg á þeim tíma. Nemendur lærðu meðal annars matarefnafræði, heilbrigðisfræði, orkuútreikninga, hvernig á að virkja bæjarlækinn, bókhald og rekstur, listir og menningu svo dæmi séu tekin. Námið var einnig verklegt og lögð var áhersla á fæðuöryggi, að tryggja sér fæðu yfir veturinn. Í dag erum við að glíma við sambærilegar áskoranir auk þess sem nýjar hafa bæst við eins og orkuskortur. Einnig var lögð áhersla á að kenna fjölbreytta grænmetisræktun, súrkálsgerð, súrdeigsbakstur, allt sem er mjög vinsælt og eftirsótt í dag að læra,“ segir Bryndís.
Í námsleiðinni skapandi sjálfbærni er unnið með sömu auðlindir og hráefni og áður en í nútímalegu samhengi. „Nemendur læra viðurkenndar vinnsluaðferðir og fá innsýn í sérhæfða þekkingu með aðkomu fjölda sérfræðinga. Enginn kann allt og með því að fá aðila úr ólíkum greinum inn í kennsluna dýpkar námið og víkkar sjóndeildarhringinn. Við tengjum þetta svo við hagkerfin og stöðuna í dag. Mikilvægt er að tengja námsefnið við samfélag, lög og reglur. Líkt og í heimavinnslu mjólkurafurða veltum við fyrir okkur hvers vegna má ekki kaupa hrámjólk út í búð, hvernig mjólkurkvótinn er í landinu og hvort við kunnum og ætlum að halda í þá hefð að búa til íslenskt skyr. Allt eru þetta spurningar sem við veltum upp í náminu og leitum svara við. Í dag hefur tæknin tekið margt yfir og mannshöndin kemur ekki nálægt jafn mörgu og áður. Við teljum mikilvægt að viðhalda ákveðinni verk- og færniþekkingu og miðlun hennar milli kynslóða og því er námið mikið til verklegt.”
Sjálfbærnin á Hallormsstað er skapandi
Að mati Bryndísar einkennist sjálfbærnin á Hallormsstað af sköpun, ábyrgð og rótgróinni tengingu við náttúruna. „Við leggjum ríka áherslu á að nota einungis náttúrulegar afurðir í verkefnum okkar. Markmiðið er að nemendur tileinki sér slíkan hugsunarhátt strax í upphafi námsins. Við viljum að nemendur okkar tileinki sér ábyrga nýsköpun, hvort sem um ræðir stofnun fyrirtækis, vöruþróun eða þjónustuframboð, að sjálfbærni sé rauður þráður í öllu ferlinu.“
Bryndís segir sjálfbærni vera stórt og vítt hugtak og það varði ekki eingöngu umhverfisþætti heldur ekki síður efnahagslega og samfélagslega þætti. „Við höfum hér á Hallormsstað lagt áherslu á samfélagslega sjálfbærni. Við lifum á tímum þar sem einmanaleiki fer vaxandi í heiminum. Við viljum sporna við því og efla tengsl og tilgang - með samveru, handverki og sameiginlegri sköpun.”
Námið komið á háskólastig
Námið byggist upp á sex tíu eininga námskeiðum og lögð er mikil áhersla á að vera úti í náttúrunni. „Á haustin er keppst við fyrir frostið og veturinn. Við tínum og söfnum hráefnum úr náttúrunni, hver árstíð býður upp á ný tækifæri, vinnum svo með hráefnin á skapandi og sjálfbæran hátt. Möguleiki er að fylgja sama efni eftir yfir árið líkt og í tilfelli sauðkindarinnar, að taka þátt í smalamennsku og réttum, rýjun, læra tóvinnu og jurtalitun og spinna ull sem nemandinn tínir sjálfur. Jafnvel er hægt að tálga sína eigin prjóna og prjóna svo eigin íslenska lopapeysu og klæðast henni þegar tekið er á móti nýjum lömbum að vori. Með því að læra þessi skref og kynnast öllu ferlinu öðlast nemandinn ekki einungis verkþekkingu heldur innsýn í sauðfjárbúskap, samfélagsleg tengsl og mikilvægi sjálfbærra ferla. Þetta er menntun sem snertir huga, hönd og hjarta.”
Uppskeran á Hallormsstað
„Uppskeran felst í því að nú er námið á Hallormsstað orðið háskólanám. Nemendur geta annaðhvort nýtt námskeiðin sem hluta af öðru háskólanámi eða útskrifast með sjálfstæða diplómu. Námið er hýst á Menntavísindasviði HÍ og því fjölmörg tækifæri fyrir nemendur á því sviði að öðlast nýja nálgun í kennslu og flétta saman við annað nám, fyrir kennara í námsorlofi eða þá sem vilja byrja á því að finna framtíðarnámi sínu farveg á sviði sjálfbærni og sköpunar. Námið er einnig í boði sem aukagrein og því hægt að tengja eitt ár í skóginum við fjölda deilda og námsleiða í HÍ, t.d. efnafræði, mannfræði og fleiri greinum. Námið snertir marga fræðafleti og á tengingu við öll fimm fræðasvið Háskóla Íslands þar sem það er í raun fléttað saman úr mörgum ólíkum fræðigreinum.“
Að lokum hvetur Bryndís öll sem áhuga hafa á sjálfbærni, nýsköpun og náttúrunni til að koma og heimsækja skóginn, sjá staðinn og upplifa með eigin augum heiminn á Hallormsstað. „Það þarf að upplifa staðinn, finna lyktina í skóginum, sjá hvernig hann breytist með árstíðum og finna sköpunarkraftinn sem lifnar við, staðurinn kallar á að nemendur fari í hugmyndavinnu, feti ótroðnar slóðir og upplifi eitthvað alveg nýtt,“ segir Bryndís að lokum.
Bryndís Fiona Ford hefur stýrt Hallormsstaðaskóla undanfarin ár og unnið að því að koma náminu á háskólastig.