Rannsóknir í Fagradalsfjalli veita einstakar upplýsingar um eðli kvikustróka

Vísindamönnum við Jarðvísindastofnun Háskólans, Veðurstofu Íslands ásamt erlendu samstarfsfólki þeirra hefur með nýrri tækni til greiningar á eldfjallagasi tekist að draga upp skýrari mynd af gangakerfi og kvikustrókavirkni eldstöðvarinnar við Fagradalsfjall. Sagt er frá þessari tímamótarannsókn í hinu virta tímariti Nature Communications sem kom út í síðasta mánuði. 

Eldgosin þrjú á Reykjanesi hafa dregið að sér mikinn fjölda fólks og margir muna eftir hinum tignarlegu kvikustrókum sem stóðu upp úr eldstöðinni. Gosin hafa jafnframt fært vísindamönnum einstakt tækifæri til rannsókna á eðli og hegðun eldgosa. 

Eitt af því sem vísindamenn hafa rýnt í er gasið sem kemur upp með kvikunni. Gasið er einn af lykilþáttum í hegðun eldgosa og ræður því hvort úr verða róleg hraungos eins og á Reykjanesi eða sprengigos.   

Í greininni í Nature Communications benda þeir á að eldgosið hafi töluvert ólíkt fyrri hraungosum sem hafa verið mikið rannsökuð, eins og í Kīlauea á Havaí og Etnu á Sikiley. Kvikan í síðarnefndu gosunum hafi komið úr kvikuhólfum á innan við fimm kílómetra dýpi en eins og rannsóknir hafa sýnt virðist kvikan í Fagradalsfjalli hafa átt uppruna sinn í kviku sem myndast á miklu dýpi á mótum jarðskorpu og möttuls. 

Enn fremur benda vísindamennirnir á að í samanburði við gos í Kīlauea eða Etnu hafi kvikustrókarnir í gosinu í Fagradalsfjalli verið mun reglulegri með styttri hléum og því hafi vaknað sú spurning hvað ráði eðli kvikustróka.  Með því að nýta nýja tækni, innrauðar myndbandsupptökur, tókst vísindamönnunum að afla afar nákvæmra gagna um efnasamsetningu eldfjallagassins í Fagradalsfjalli. Segja sérfræðingar að þetta sé án efa besta gagnasafn sem nokkurn tíma hefur verið aflað af efnasamsetningu eldfjallagass.   

Niðurstöður mælinganna sýna að kvikustrókavirkni stjórnast af afgösun gass úr kviku. Í eldgosinu við Fagradalsfjall hafi slík afgösun gass og tímabundin uppsöfnun átt sér stað á nokkurra tuga metra dýpi í holrými, ekki ósvipuðu og menn þekkja í Þríhnjúkagíg, sem síðan hafi gosið og myndað kvikustróka.

Niðurstöður rannsóknanna hafa mikla þýðingu fyrir vísindin og samfélagið. Nú er hægt að afla mjög nákvæmra gagna í rauntíma um magn og samsetningu gass sem losnar út í andrúmsloftið í eldgosum, sem aftur hefur áhrif á loftgæði og heilsu fólks. Enn fremur gefur samsetning gassins innsýn í eðli eldgosa og með nákvæmum mælingum í framtíðinni er vonast til að hægt verði að spá betur fyrir um framvindu þeirra.

Greinina má nálgast á vef Nature Communications og hún er opin öllum sem hafa áhuga.