Aukin niðrandi orðræða um hinsegin fólk í grunn- og framhaldsskólum hérlendis
Kennarar í grunn- og framhaldsskólum á Íslandi hafa orðið varir við aukna niðrandi orðræðu meðal nemenda og upplifa stundum neikvætt viðmót frá foreldrum og aðstandendum barna gagnvart umfjöllun um hinsegin málefni. Þetta sýna niðurstöður nýlegrar rannsóknar innan Háskóla Íslands á því hvernig viðhorf til hinsegin fólks litar reynslu kennara sem eru hinsegin og/eða fræða um hinsegin málefni í grunn- eða framhaldsskólum hérlendis.
Auður Magndís Auðardóttir, lektor í uppeldis- og menntunarfræði við Háskóla Íslands, og Íris Ellenberger, dósent við Deild faggreinakennslu við Háskóla Íslands, fóru fyrir rannsókninni en markmið hennar var að skilja hvort og þá með hvaða hætti viðhorf til hinsegin fólks í samfélaginu mótar störf kennara í grunnskólum og framhaldsskólum. „Það eru tvö undirmarkmið í þessari rannsókn. Í fyrsta lagi höfum við áhuga á að skoða reynslu kennara sem sjálfir eru hinsegin og hvernig viðhorf samfélagsins til hinsegin fólks mótar hegðun og starfsaðstæður þeirra. Í öðru lagi viljum við skoða hvernig staðið er að kennslu um hinsegin málefni í grunn- og framhaldsskólum,“ útskýra Auður og Íris.
Kveikjan að rannsókninni bakslag í opinberri umræðu
Aðspurðar um innblásturinn að rannsókninni segja Auður og Íris það hafa verið bakslag sem gætt hefur í opinberri umræðu um hinsegin fólk hérlendis á undanförnum misserum, sérstaklega hvað varðar tilvist og réttindi trans fólks. „Þorbjörg Þorvaldsdóttir, verkefnastýra hjá Samtökunum '78, rekur í nýlegri grein með hvaða hætti bakslagið hefur birst hérlendis. Þar kemur meðal annars fram að hatursorðræða sé mjög útbreidd meðal ungmenna, að ítrekað hafi verið setið fyrir börnum og ungmennum í Hinsegin félagsmiðstöðinni við Tjörnina og að fræðsla Samtakanna '78 í skólum hafi á stundum fengið mjög óblíðar móttökur. Við teljum afar brýnt að rannsaka með hvaða hætti þetta bakslag hefur áhrif á hinsegin kennara og kennara sem sinna hinsegin málefnum innan skólanna,“ segja þær.
Kennarar spurðir um jákvæð eða neikvæð viðhorf nemenda
Notast var við eigindlega aðferðafræði við rannsóknina en sú aðferð er vel til þess fallin að varpa ljósi á reynslu viðmælenda, átakapóla og samstöðu. Sendur var út eigindlegur spurningalisti á sjálfvalið úrtak kennara sem annaðhvort eru hinsegin eða sinna fræðslu um hinsegin málefni í grunn- eða framhaldsskóla og bárust tæplega 40 svör. Spurt var um reynslu kennaranna af neikvæðum eða jákvæðum viðhorfum nemenda, foreldra og samstarfsfólks og með hvaða hætti þessi viðhorf móta starfsaðstöðu þeirra. Þar á eftir voru tekin viðtöl við 10 kennara sem eru hinsegin og/eða sinna hinsegin fræðslu í skólastarfi.
Auk Auðar Magndísar og Írisar kom að rannsókninni Anna Mae Cathcart-Jones, en hún útskrifaðist sem samfélagsgreinakennari frá Háskóla Íslands í júní síðastliðnum. Anna Mae tók viðtölin við kennarana en meistaraverkefni hennar var hluti af rannsókninni.
„Það eru skýrar vísbendingar um að hinsegin andúð sé að finna í skólum hérlendis eins og ljóst er af opinberri umræðu. Hún virðist einnig frekar vera að aukast en minnka og nýlega hafa til að mynda umræðuvettvangar kennara á Facebook logað af heitri umræðu um hinsegin málefni,“ segja Auður og Íris. MYND/Kristinn Ingvarsson
Þörf á aukinni fræðslu innan skólanna
Niðurstöður meistararitgerðar Önnu Mae birtust nýlega í grein í Netlu – veftímariti um uppeldi og menntun og eiga Auður og Íris jafnframt eftir að vinna nánar úr niðurstöðum rannsóknarinnar. Niðurstöðurnar sýna þó að kennarar hafa orðið varir við aukna niðrandi orðræðu meðal nemenda og upplifa stundum neikvætt viðmót frá foreldrum og aðstandendum barna gagnvart umfjöllun um hinsegin málefni. Því er þörf fyrir aukna fræðslu innan skólanna en sem stendur er hún bæði lítil og ómarkviss.
„Fræðslan virðist vera sett á herðar einstaklinga fremur en að hún sé kerfisbundin sem hamlar faglegu starfi upp að vissu marki. Viðmælendur okkar upplifðu að starfsfólk fríaði sig almennt ábyrgð og ætlaðist til þess að aðrir sæju til þess að fræðslunni væri sinnt. Niðurstöður þessarar rannsóknar sýna þörf á frekara inngripi bæði frá stjórnvöldum og skólastjórnendum til að spyrna gegn hatursáróðri og upplýsingaóreiðu og til að tryggja inngildingu á öllum skólastigum,“ útskýra þær Auður og Íris.
Fyrsta rannsóknin á viðfangsefninu hérlendis
Vísindalegt gildi rannsóknarinnar er ótvírætt en ekki hefur áður verið gerð rannsókn á því hvernig viðhorf til hinsegin fólks litar reynslu kennara sem eru hinsegin og/eða fræða um hinsegin málefni í grunn- eða framhaldsskólum hérlendis. Aðalnámskrá frá árinu 2011 kveður skýrt á um að þessi fræðsla eigi að fara fram í grunn- og framhaldsskólum en óljóst er hvernig hefur tekist til við að innleiða hana. Þá gerir aðalnámskrá einnig ráð fyrir að allt umhverfi skólans og skólabragur sé hinseginvænn. „Það eru skýrar vísbendingar um að hinsegin andúð sé að finna í skólum hérlendis eins og ljóst er af opinberri umræðu. Hún virðist einnig frekar vera að aukast en minnka og nýlega hafa til að mynda umræðuvettvangar kennara á Facebook logað af heitri umræðu um hinsegin málefni,“ segja Auður og Íris.
Rannsóknaráhugi Auðar og Írisar liggur helst á hinseginmálefnum í skólum og næsta skref þeirra er að vinna nánar úr gögnum rannsóknarinnar. Einnig eru þær ásamt fleiri samstarfskonum sínum, dr. Katrínu Ólafsdóttur, lektor við Deild faggreinakennslu við Háskóla Íslands, og dr. Christu Kappler og dr. Patriciu Schuler Braunschweig hjá Kennaraháskólanum í Zürich að sækja um stóran styrk í svissneska sjóðinn Movetia. Markmiðið er að koma á fót samstarfi milli Háskóla Íslands og Kennaraháskólans í Zürich um menntun og endurmenntun kennara hvað varðar hinsegin málefni í skólum og rannsaka málefnið frekar.
Íris Ellenberger, dósent við Deild faggreinakennslu, og Auður Magndís Auðardóttir, lektor í uppeldis- og menntunarfræði, fóru fyrir rannsókninni en markmið hennar var að skilja hvort og þá með hvaða hætti viðhorf til hinsegin fólks í samfélaginu mótar störf kennara í grunnskólum og framhaldsskólum. MYND/Kristinn Ingvarsson