Sagnfræðileg vinnubrögð (SAG101G)

Fjallað er um sérstöðu og einkenni sagnfræði og hvernig sambandi hennar við aðrar fræðigreinar er háttað. Rannsóknatækni sagnfræðinga er kynnt sem og fræðileg vinnubrögð í sagnfræði, einkum heimildafræði, megindlegar aðferðir í sagnfræði og ritgerðasmíð. - Námskeiðið skal taka á fyrsta misseri í sagnfræðinámi (öðru misseri fyrir þá nemendur sem byrja um áramót).

Nývæðing á fyrri hluta nýaldar – Heimssaga II (SAG111G)

Námskeiðið er eitt af kjarnanámskeiðunum og áherslan verður á nývæðingu samfélagsins á fyrri hluta nýaldar. Markmiðið er að nemendur öðlist yfirsýn yfir tímabilið frá byrjun 16. aldar til loka 18. aldar. Hugað verður að viðfangsefnum á borð við heimsvaldastefnu og hnattrænum tengslum, þróun kapítalisma og þrælahalds, stríð og uppbyggingu ríkisvalds, áhrif frumbyggjasamfélaga í Norður-Ameríku, og upphaf byltingaraldar í Bandaríkjunum, Frakklandi og Haíti. Námskeiðið tekur með öðrum orðum á fjölmörgum þáttum sem tengjast mótun nútíma samfélagsins eins og við þekkjum það í dag.

Aftökur og upplýsing. Íslandssaga II (SAG112G)

Veitt verður yfirlit um valda þætti í sögu Íslands frá byrjun sextándu aldar til upphafs þeirrar nítjándu og fjallað sérstaklega um nokkur viðfangsefni tímabilsins, m.a. út frá frumheimildum. Greint verður frá viðhorfi fræðimanna og almennings til þessa hluta Íslandssögunnar, ástæður þess og breytingar á síðustu áratugum, fjallað um breytingar á íslensku þjóðlífi í kjölfar siðaskipta og um heilbrigðismál, menntun og menningu, galdra og trúarstefnur, dómsmál, þéttbýlismyndun, framfarahugmyndir og tengsl Íslands við umheiminn fram undir aldamótin 1800. Nemendur skrifa stutta ritgerð eða verkefni um afmarkað efni sem einkum byggir á frumheimildum.

Dauði og endurfæðing - Inngangur að síðmiðöldum - Heimssaga I (SAG115G)

Síðmiðaldir (14.-15. öld) einkenndust af andstreymi á flestum sviðum evrópsks samfélags. Eftir mannfjölgun, þenslu og vöxt undangenginna þriggja alda sóttu drepsóttir nú fast að með mannfelli og hörmungum. Efnahagsþrengingar settu svip sinn á mannlíf hátt og lágt ― valdamenningu, félagsformgerðir og trúarlíf. Menntun, menning og listir héldu fyrra afli en dauði og forgengileiki mannlegs lífs var víða í forgrunni. Innri friður álfunnar átti einnig undir högg að sækja þegar konungsveldi efldust enn frekar, oft með íþyngjandi og ófriðlegum hætti fyrir vinnandi stéttir og almúga. Rómarkirkjan, sem risið hafði hátt undir páfavaldi á hámiðöldum, fór hins vegar halloka fyrir veraldarvaldhöfum eða staðbundnu kirkjuvaldi og dró úr völdum páfa innan kirkju og kristindóms. En hvert sem litið er á tímabilinu haldast dauði og endurfæðing í hendur, eftirvænting eftir því sem tekur við þessa heims og annars í skugga dauðans.
Dauði og endurfæðing er inngangsnámskeið sniðið að nýnemum í sagnfræði ― öðrum er velkomið að nýta það sem valnámskeið. Lesin verður grunnbók um tímabilið en sjónum einkum beint að eftirtöldum þemum í fyrirlestrum: (1) Hnignun páfavalds og efling kirkjuþinga; (2) trúarinnlifun, alþýðutrú og mystisismi; (3) efling ríkisvalds við þröngan kost, stríð og örðuga skattheimtu; (4) Svarti dauði og mannfækkun af hallærum ― langvinn áhrif á efnahag, verslun og félagsgerðir; (5) menntun, menning og listir í skugga mannfellis og drepsótta; (6) rætur siðaskipta og endurreisnar í miðaldamenningu.
Námsmat byggir á stuttri ritgerð og skriflegu lokaprófi.

Lýðræðisþróun, iðnbylting, nýlendukapphlaup - Heimssaga III (SAG272G)

Í námskeiðinu er fjallað um sögu tímabilsins frá 1815 og fram í fyrri heimsstyrjöld. Meginumfjöllunarefnið er lýðræðisþróun 19. aldar. Þrír þræðir verða dregnir í gegnum þá frásögn: 1) Fjallað verður um hugmyndir um kvenréttindi og kvennahreyfingar 19. aldar í samhengi við almenna þróun kosningaréttar, afnám þrælahalds og velferðarmál. 2) Sú umfjöllun er svo tengd við þjóðernishugmyndir og mótun þjóðríkja á tímabilinu og þá um leið hver uppfylli skilyrðin um þegn/borgara. 3) Þriðji þráðurinn tengist hinum tveimur – nýlendukapphlaup Evrópuríkja, Bandaríkjanna og Japans og áhrif þess á samfélög í Afríku og Asíu.  

Íslensk miðaldasaga í ljósi ritheimilda og fornleifa (SAG280G)

Í námskeiðinu er fjallað um sögu Íslands frá landnámi til siðaskipta í ljósi ritheimilda og fornleifa. Yfirlit um sögu víkingaaldar og sögu rannsókna á víkingaöld. Farið er yfir landnámið, forsendur þess og framgang í ljósi fornleifa og ritheimilda. Fjallað verður um mótun nýs samfélags, sjálfsmynd þess og hagrænan grundvöll, byggðaþróun, trú og trúskipti, pólitísk innanlandsátök og innleiðingu ríkisvalds á þrettándu öld.  Kirkjan og félagsleg, menningarleg, pólitísk og hagræn áhrif hennar eru í brennidepli í seinni hluta námskeiðsins. Þessi viðfangsefni verða sett í samhengi við almenna sagnaritun tímabilsins, þróun tækni og efnismenningar og þróun mála í umheiminum. Áhersla er lögð á að nemendur kynni sér frumheimildir, bæði ritheimildir og fornleifar. Kennslan fer fram í fyrirlestrum og í umræðutímum.

Valdastjórnmál, hugmyndabarátta og andspyrna á 20. öld: Heimssaga IV (SAG269G)

Á námskeiðinu verður fjallað um alþjóðasögu á 20. öld með áherslu á þær breytingar sem orðið hafa á alþjóðakerfinu og –stjórnmálum. Í fyrsta lagi verður sjónum beint að nýrri ríkjaskipan í Evrópu eftir fyrri heimsstyrjöld og áhrifum nýrra stjórnmálastefna eins og kommúnisma og nasisma/fasisma. Í annan stað verður gerð grein fyrir aðdraganda og þróun síðari heimsstyrjaldar og afleiðingum hennar, einkum afnám nýlendustefnunnar og þjóðernisbaráttu í Afríku og Asíu. Í þriðja lagi verður fjallað um birtingarmyndir þess valdakerfis sem lá kalda stríðinu til grundvallar og forræðisstöðu Bandaríkjanna og Sovétríkjanna. Loks verður vikið breyttri heimsskipan og nýjum valdahlutföllum í samtímanum, þar sem rætt verður um uppgang Kína og samkeppni við Bandaríkin.    

Efnahagur og lífshættir - Íslandssaga III (SAG270G)

Námskeiðinu er ætlað að veita nemendum yfirsýn yfir meginþætti í félags- og hagsögu Íslands frá byrjun 19. aldar og fram til okkar tíma. Áhersla er lögð á að nemendur öðlist gagnrýninn skilning á félagslegum og efnahagslegum aðstæðum Íslendinga og hvernig þær breytast. Jafnframt er leitast við að nemendur öðlist færni við að greina og miðla fræðilegri þekkingu og byggi þar á því sem þeir hafa lært í námskeiðinu Sagnfræðileg vinnubrögð.  Helstu viðfangsefni námskeiðsins eru efnahagsleg tengsl Íslands við umheiminn; vöxtur og hnignun landbúnaðarsamfélagsins, orsakir og afleiðingar atvinnubyltingarinnar um 1900, stéttaskipting og nýir lífshættir í iðnaðarsamfélagi; konur, karlar og atvinnulífið; fólksfjöldi og fjölskyldulíf; áhrif heimsstyrjaldanna; kreppan mikla og haftakerfið, hagvöxtur og hagsveiflur; Evrópusamvinna og alþjóðavæðing efnahagslífs; vöxtur velferðarsamfélagsins; atvinnuþróun á lýðveldistímanum; fjármálavæðing efnahagslífs og „Hrunið“.

Stjórnmál og menning — Íslandssaga IV (SAG273G)

Námskeiðinu er ætlað að veita nemendum gagnrýnin skilning á sagnaritun um þróun íslensks stjórnmála- og menningarlífs frá upphafi nítjándu aldar til samtímans. Sjónum er beint að eftirtöldum þáttum: (i) þjóðríki og sjálfstæðisbarátta, (ii) lýðræði, (iii) menning og menntun, (iv) kyn, kynverund og stéttir, (v) flokkar og hagsmunasamtök og (vi) tengsl við umheiminn. Áhersla er lögð á að setja sögu Íslands í norrænt, vestrænt og hnattrænt samhengi. Í námskeiðinu fá nemendur þjálfun í að lesa og ræða frum- og eftirheimildir sem og í að afla heimilda og skrifa fræðilegan texta um afmarkað viðfangsefni.

Hugtök og kenningar (SAG437G)

Námskeiðinu er ætlað að auka þekkingu og færni nemenda í skilningi og notkun á hugtökum og kenningum sem notuð eru í sagnfræði og fræðilegri umfjöllun um samfélög, menningu og stjórnmál.

Miðlun í sagnfræði (SAG354G)

Námskeiðinu er ætlað að auka færni nemenda við að rita um sagnfræðilegt efni og miðla sögulegri þekkingu og menningararfi með ólíkum miðlunarleiðum. Áhersla er lögð á að veita nemendum hagnýta þekkingu og þjálfun við að vinna með og setja fram sögulegt efni, t.d. með texta, ljósmyndum, hlaðvörpum/útvarpsþáttum og heimildamyndum.   Kennsla fer fram í fyrirlestrum, umræðum, vettvangsferðum og verkefnavinnu  

Miðaldakirkjur og list þeirra sem spegill á samfélagið (SAG355G)

Hvað er vitað um íslenskar miðaldakirkjur og á hverju byggist sú vitneskja? Hvaða máli skiptu þessar kirkjur í samtíma sínum? Á Íslandi eru engar varðveittar miðaldakirkjur en samt er ýmislegt um þær vitað. Kirkjugrunnar hafa verið grafnir upp og rýnt hefur verið í ritheimildir til að átta sig á hvernig þessar kirkjur hafa litið út. Mikið af listmunum úr innra rými kirkna hefur aftur á móti varðveist. Námskeiðið miðar að því að kynna það sem vitað er um íslenskar miðaldakirkjur og um leið samfélagið sem byggði þær og notaði. Hverjir byggðu hvað og hvers vegna? Farið er yfir helstu flokka kirkna í stærðar- og tignarröð: Dómkirkjur, klausturkirkjur/kirkjur á stærri stöðum, aðrar kirkjur. Ytra form kirknanna verður kynnt ásamt heimildaefninu sem þessi þekking byggir á og endurnýting byggingartimburs fram eftir öldum.

Eystrasalt og norðursjór miðalda: Hansasambandið sem frumtilraun til hnattvæðingar (SAG356G)

Hansasambandið var án efa valdamesta verslunarsamband í Norður Evrópu á tímum miðalda. Verslunarbandalag sem teygði sig frá London til Hólmgarðar (Novgorod). En þessar verslunarleiðir fluttu ekki einungis varning, heldur menningartengsl, hugmyndir, tæknilegar framfarir og trúmál. 

Í þessu námskeiði munu nemendur ferðast um heim Hansasambandsins, skoða samspil milli hinna ýmsu samfélaga og menningarheima og íhuga þau pólitísku áhrif sem sambandið hafði á Norður Evrópu á tímum miðalda.  Þar að auki munu nemendur greina hvort Hansasambandið einkennist af frumtilraun til hnattvæðingar eða stjórnsýslu þvert á landamæri.

Námskeiðið býður nemendum uppá einstakt tækifæri til að skoða lykilhlutverk Hansasambandsins í Norður Evrópu á tímum miðalda, með áherslu á greiningu, rannsóknarfærni og dýpri skilning á samspili þróunar sögu, viðskipta og menningar á tímum miðalda.

Nútímaríkið frá hernaðarbyltingu til nýfrjálshyggju (SAG279G)

Hvað er ríki og ríkisvald? Hvenær varð nútímaríkið til og hvaða breytingum hefur það tekið í aldanna rás? Í hverju felst máttur þess og megin? Hvað greinir það frá öðrum félagslegum valdastofnunum? Deilur um hlutverk og eðli ríkisins skipa veigamikinn sess í nútímasögunni. Á námskeiðinu verður fjallað um tilurð og þróun nútímaríkisins frá endalokum sextándu aldar til upphafs hinnar tuttugustu og fyrstu. Sjónum verður beint að helstu kenningum, hugtökum og aðferðum sem liggja til grundvallar sagnfræðilegum og stjórnmálafræðilegum rannsóknum á ríkinu og valdi þess. Þróun nútímaríkisins verður metin út frá áhrifum hernaðar, stjórnmálabyltinga, vísinda- og tæknibreytinga, fjármálakerfa, heimsvaldastefnu, lýðræðis og breytinga á alþjóðakerfinu.

Fjallað verður um framlag áhrifamikilla kennismiða, á borð við Niccolo Machiavelli, Thomas Hobbes, Max Weber og Michel Foucault, auk þess sem áhersla verður lögð á að kryfja ýmis álitamál í tengslum við gagnrýni úr ranni repúblíkanisma, marxisma, fasisma, vísinda- og tæknifræða, eftirlendufræða og femínisma.

Megináhersla verður lögð á Bandaríkin og Evrópu, en ríkisþróun verður sett í vítt hnattrænt samhengi. Lesnar verða frumheimildir um efnið og stuðst við óhefðbundnar miðlunarleiðir eins og hlaðvörp.

Vika 1:  Hvað er ríki og ríkisvald? 

Vika 2: Byltingar í hernaði, tækni og fjármálum

Vika 3: „Farsældarríki“ og „ögunarbylting“.

Vika 4: Stríðskapítalismi, Evrópa og umheimurinn.

Vika 5: Lýðræðisbyltingar. 

Vika 6: Alræði auðmagnsins. 

Vika 7: Uppgangur stjórnsýslu- og velferðarríkja.

Vika 8: Forræði karla. 

Vika 9: „Vinir“ og „óvinir“.

Vika 10: „Þjóðaröryggisríkið“.

Vika 11: Fullveldi, íhlutun og alþjóðasamvinna frá Þjóðabandalaginu til „Washington Consensus“.

Vika 12: Frjáls markaður og öflugt ríkisvald   

Fríkin: Hvar er þau að finna? – Rannsóknir á hinu óvenjulega (SAG333G)

Við hvaða aðstæður er fólk jaðarsett, jafnvel úthrópað og þokað til hliðar í samfélaginu – af þeim sem ráða? Í námskeiðinu verður enska hugtakið “normal exception” skoðað en það gerir ráð fyrir að þau sem af ýmsum ástæðum bindi bagga sína öðrum hnútum en samferðamennirnir geti verið í sínu daglega umhverfi bæði velmetnir og fullgildir meðlimir þess geira sem þau tilheyra. Kannað verður hvernig „fríkin“ verða til, hvernig skilgreinir samfélagið á hverjum tíma þá sem eru „öðruvísi“; fatlað fólk, geðsjúkt, blint og eða þá sem búa yfir óvenjulegum hæfileikum sem samfélagið tekur ekki gilda. Hvað ræður útskúfun fólks á hverjum tíma, sérstaklega á 19. og 20. öld?

Hugtök og kenningar (SAG437G)

Námskeiðinu er ætlað að auka þekkingu og færni nemenda í skilningi og notkun á hugtökum og kenningum sem notuð eru í sagnfræði og fræðilegri umfjöllun um samfélög, menningu og stjórnmál.

Þættir úr sögu og heimspeki vísindanna (SAG448G)

Markmið námskeiðsins er að kynna nemendum þróun og eðli vísinda með því að rekja dæmi úr vísindasögunni og nýleg viðhorf sem varða eðli, markmið og þróun vísinda. Sérstök áhersla verður lögð á sögu eðlisvísinda frá Aristótelesi fram á daga Newtons, þar á meðal hræringar í stjörnufræði í Vísindabyltingunni. Auk þessa verður saga þróunarkenningar Darwins skoðuð sérstaklega. Þá verður lögð sérstök áhersla á að skoða sögu vísinda út frá ólíkum hugmyndum um vísindalegar framfarir og út frá nýlegum hugmyndum um tengsl vísinda og samfélags. Námsefnið getur breyst með hliðsjón af áhugasviði nemenda.

Ævisaga sem aðferð (SAG319G)

Áhugi á hinni sagn/fræðilegu ævisögu hefur aukist mjög það sem af er þessari öld og sífellt fleiri fræðimenn velta fyrir sér þekkingarfræðilegum og aðferðafræðilegum forsendum slíkra rannsókna, ekki síst í tengslum við notkun persónulegra heimilda á borð við sendibréf og dagbækur. Oft er talað um „ævisögulega snúninginn“ og „nýju ævisöguna“. Í námskeiðinu verður rætt um hina fræðilegu ævisögu sem aðferð til þess að rannsaka, skrifa og miðla sögu, bæði sögu einstaklings, atburða, hugmyndahreyfinga og hópa. Kafað verður ofan í helstu kenningar um fræðilega ævisagnagerð og mismunandi aðferðir. Rætt verður um hverjir séu verðugt viðfangsefni fyrir ævisögu og hvaða áhrif kyn hefur á val á viðfangsefni og aðferðir. Auk kenningarlegs og aðferðafræðilegs efnis verða í námskeiðinu lesnar valdar fræðilegar ævisögur, íslenskar og erlendar.

Kalda stríðið í Reykjavík: Sendiráð, skák, loftvarnir og leiðtogafundur (SAG041G)

Í námskeiðinu verðu fjallað um viðburði, aðstæður og upplifanir í Reykjavík sem tengjast kalda stríðinu á einn eða annan hátt. Kenningar um rými og tengsl borgarrýmisins við vald og varnarmál verða reifaðar í samhengi við landfræðilega stöðu Íslands í hinum hnattræna og tvípóla kaldastríðsheimi. Sérstök áhersla verður á erlend sendiráð í Reykjavík, skákeinvígi Bobby Fischers og Boris Spasskis árið 1972, lofvarnir og almannavarnir og leiðtogafund Ronalds Reagans og Mikhails Gorbatsjovs árið 1986. Skoðaðar verða fjölbreyttar heimildir (frumheimildir, fjölmiðlar, endurminningar og ævisögur) og áhersla verður á að skoða Reykjavík sem kaldastríðsborg í samhengi við alþjóðlega söguritun.

Málaðu eins og maður, kona! Konur, kyngervi og íslensk listasaga (1875-1975) (SAG606M)

Námskeiðið er hugsað sem endurskoðun á þáttum úr íslenskri listasögu (1875 til 1975) með áherslu á framlagi íslenskra myndlistarkvenna til listasögunnar. Brugðið verður upp mynd af fjölbreyttri listsköpun kvenna á tímabilinu í hinum ýmsu listmiðlum (s.s. málara-og höggmyndalist, ljósmyndun og textíl) og litið til samhljóms og sérstöðu íslenskra myndlistarkvenna í alþjóðlegu, listsögulegu samhengi. Kynnt verða helstu hugtök og rannsóknarspurningar innan femínískrar listfræði, með áherslu á kyngervi og hvernig hægt er að nota orðræðugreiningu til að varpa ljósi á kynjaða orðræðu um myndlist sem beint og óbeint mótaði hugmyndina og skilgreininguna á (karl) snillingnum og íslenskri myndlist.  Einnig verður vikið að mikilvægri baráttu kvenna almennt á tímabilinu gegn mismunun á sviði menningar og lista. Þá verður skoðað hvernig hægt er að beita þverfaglegri nálgun til að fá heildstæðari mynd af stöðu kynjanna í samfélags, list-og menningarsögulegu samhengi hverju sinni. Námskeiðið byggir að mestum hluta á niðurstöðum doktorsritgerðar kennara námskeiðsins í sagnfræði og listfræði, frá haustinu 2023 (sjá, Paint like a man, woman! Women, gender and discourse on art in Iceland fom the late nineteenth century to 1960, sem hægt er að nálgast á opinvisindi.is). 

Nýjar fræðitilraunir í einsögu (SAG509M)

   Í þessu námskeiði verða kynntar til sögunnar nýjustu straumum og stefnur innan einsögunnar. Á sama tíma munu nemendur fá innsýn inn í klassísk verk ítalska micostoria og amerísku einsögunar, en áherslur námskeiðsins verða fyrst og fremst á nýleg birt verk í einsögu. Tiltekin verða fyrir þemu sem eru vinsæl meðal einsögufræðinga og þau rædd. Einnig verða ýmsir höfundar bókanna sem fjallað er um í námskeiðinu gestir okkar í tímum og fá þá nemendur tækifæri til að spjalla við þá um verkin sín og hugmyndir um einsögunnar sem sagnfræðilegrar aðferðar. Innihald námskeiðs: 1) 19. ágúst: Inngangur 2) – 26. ágúst: Klassísk verk einsögunnar I. – 3) 2. september: Klassísk einsagna II. – 4) 9. september: Klassísk verk einsögunnar III. – 5) 16. september: Einsaga miðalda og endurreisnartímans I. – 6) 23. september: Einsaga miðalda og endurreisnartímans II. – 7) 30. september: Einsaga miðalda og endurreisnartímans III. –  8) 7. október: Hermenn, smyglarar og hryðjuverkamenn I. –9) 14. október: Hermenn, smyglarar og hryðjuverkamenn II. – 10) 21. október: Einsaga á Íslandi. – 11) 28. október: Umfjöllun um fyrstu drög að ritgerðunum I. – 12) 4. nóvember: Umfjöllun um fyrstu drög að ritgerðunum II. – 13) 11. nóvember: Samantekt og lok námskeiðs.

 Að lágmarki skal sækja tvo þriðju hluta kennslustunda. Ef nemendur missa af kennslustundum þurfa þeir að vinna upp fjarveruna með lestri tiltekinna fræðigreina. Nemendum er ætlaða að lesa bækurnar eða greinarnar sem eru á dagskrá námskeiðsins og taka virkan þátt í umræðunum. Þegar höfundar bókanna sem fjallað er um verða viðstaddir verða nemendur að leggja fram skrifaðar spurningar fyrirfram. Einnig þurfa þeir að skila annaðhvort samanburðarbókaumsögn á tveimur bókum á leslistanum eða rannsóknarritgerð (800–1200 orð). Þessir textar verða lesnir af hópnum í heild sinni og síðan ræddir í tveimur tímum í röð. Eftir það geta nemendur skilað leiðréttri útgáfu af bókagagnrýni eða rannsóknarritgerðinni. Lokaeinkunnin ræðst af þremur þáttum sem vega jafnt: (1) fyrirfram lestri, (2) lokaritgerðinni og (3) virkri þátttöku í tímum.

Rannsóknir og heimildaleit í skjalasöfnum (SAG206M)

Nemendur læra og þjálfast í aðferðum skjalfræðilegra rannsókna, heimildaleit í skjalasöfnum og að meta heimildagildi skjala. Nemendur taka þátt í verklegum æfingum sem tengjast námsefni.

Málstofa í sagnfræði (SAG345G)

Meginþema þessarar málstofu er rannsóknir og hvernig sagnfræðingar velja sér efni og vinna sínar rannsóknir. Hugað verður sértaklega að doktorsritgerðum og um hvað þær hafa snúist. Lögð verður áhersla á að draga fram ferlið við doktorsritgerðir – frá upphafi til enda – og rætt um þýðingu þeirra fyrir fræðasamfélagið. Aðalefni málstofunnar verður byggt á framlagi þeirra doktorsnema sem nú eru að vinna að sínum ritgerðum. Þeim verður gefið tækifæri til að kynna efni sinnar ritgerðar í eina viku þar sem farið verður ofan í valið á efninu, hvernig það hafi þróast, samskiptin við leiðbeindur og doktorsnefnd og nemendum gefin kostur á að kynnast sérstaklega því fræðasviði sem doktorsritgerðin tilheyrir. Lögð verður áhersla á að gefa nemendum sem eru lengra komnir í BA námi tækifæri til að átta sig á hvernig framhaldsnámið fer fram.

Grikklandssaga (SAG413G)

Fjallað verður um sögu Grikklands frá mínóískum tíma og fram að innlimun grísku borgríkjanna í Rómarveldi.
Áhersla verður lögð á klassískan og hellenískan tíma, tilkomu lýðræðis innan borgríkjanna, Persastríðin og Pelopsskagastyrjöldina, heimsveldi Alexanders mikla. Einnig verða rakin örlög arftakaríkjanna í Makedoníu,
Sýrlandi og Egyptalandi.

Konur á 20. öld (SAG711M)

Í námskeiðinu verður fjallað um líf og stöðu íslenskra kvenna á 20. öld. Í því samhengi verður skoðað hvernig þjóðfélagsbreytingar, tækniþróun og nýir menningarstraumar mótuðu og breyttu lífi kvenna. Jafnframt því verður spurt hvernig og að hvaða marki konur tóku þátt að móta þessar breytingar. Sjónum er verður ekki aðeins beint að breytingum á formlegri stöðu þeirra, eins og því þegar konur fengu kosningarétt og kjörgengi. Áherslan verður ekki síður á að skoða hvernig konur nýttu sér breyttar aðstæður til að móta sér líf sem var í grundvallaratriðum öðru vísi en líf formæðra þeirra á 19. öld. Þannig verður leitast við að skoða upplifun og reynslu fjölbreytts hóps kvenna, ólíkra kynslóða sem og kvenna úr mismunandi þjóðfélagshópum. Við sögu koma kvenréttindakonur, menntakonur, óskólagengnar alþýðukonur, íhaldssamar konur og róttækar, konur í peysufötum, þröngum pilsum og mussum, sveitastelpur og borgarpíur, fegurðardísir og pönkstelpur. Lögð er áhersla á að kynna og ræða erlendar kenningar og rannsóknir á þessu sviði og skoða í samhengi við íslenskan veruleika og rannsóknir. Jafnframt því verður nemendum falið að gera litla frumrannsókn á afmörkuðu efni og leggja þannig sitt af mörkum til að búa til sögu sem enn er að miklu leyti óskrifuð.

Miðaldakirkjur og list þeirra sem spegill á samfélagið (SAG355G)

Hvað er vitað um íslenskar miðaldakirkjur og á hverju byggist sú vitneskja? Hvaða máli skiptu þessar kirkjur í samtíma sínum? Á Íslandi eru engar varðveittar miðaldakirkjur en samt er ýmislegt um þær vitað. Kirkjugrunnar hafa verið grafnir upp og rýnt hefur verið í ritheimildir til að átta sig á hvernig þessar kirkjur hafa litið út. Mikið af listmunum úr innra rými kirkna hefur aftur á móti varðveist. Námskeiðið miðar að því að kynna það sem vitað er um íslenskar miðaldakirkjur og um leið samfélagið sem byggði þær og notaði. Hverjir byggðu hvað og hvers vegna? Farið er yfir helstu flokka kirkna í stærðar- og tignarröð: Dómkirkjur, klausturkirkjur/kirkjur á stærri stöðum, aðrar kirkjur. Ytra form kirknanna verður kynnt ásamt heimildaefninu sem þessi þekking byggir á og endurnýting byggingartimburs fram eftir öldum.

Eystrasalt og norðursjór miðalda: Hansasambandið sem frumtilraun til hnattvæðingar (SAG356G)

Hansasambandið var án efa valdamesta verslunarsamband í Norður Evrópu á tímum miðalda. Verslunarbandalag sem teygði sig frá London til Hólmgarðar (Novgorod). En þessar verslunarleiðir fluttu ekki einungis varning, heldur menningartengsl, hugmyndir, tæknilegar framfarir og trúmál. 

Í þessu námskeiði munu nemendur ferðast um heim Hansasambandsins, skoða samspil milli hinna ýmsu samfélaga og menningarheima og íhuga þau pólitísku áhrif sem sambandið hafði á Norður Evrópu á tímum miðalda.  Þar að auki munu nemendur greina hvort Hansasambandið einkennist af frumtilraun til hnattvæðingar eða stjórnsýslu þvert á landamæri.

Námskeiðið býður nemendum uppá einstakt tækifæri til að skoða lykilhlutverk Hansasambandsins í Norður Evrópu á tímum miðalda, með áherslu á greiningu, rannsóknarfærni og dýpri skilning á samspili þróunar sögu, viðskipta og menningar á tímum miðalda.

Nútímaríkið frá hernaðarbyltingu til nýfrjálshyggju (SAG279G)

Hvað er ríki og ríkisvald? Hvenær varð nútímaríkið til og hvaða breytingum hefur það tekið í aldanna rás? Í hverju felst máttur þess og megin? Hvað greinir það frá öðrum félagslegum valdastofnunum? Deilur um hlutverk og eðli ríkisins skipa veigamikinn sess í nútímasögunni. Á námskeiðinu verður fjallað um tilurð og þróun nútímaríkisins frá endalokum sextándu aldar til upphafs hinnar tuttugustu og fyrstu. Sjónum verður beint að helstu kenningum, hugtökum og aðferðum sem liggja til grundvallar sagnfræðilegum og stjórnmálafræðilegum rannsóknum á ríkinu og valdi þess. Þróun nútímaríkisins verður metin út frá áhrifum hernaðar, stjórnmálabyltinga, vísinda- og tæknibreytinga, fjármálakerfa, heimsvaldastefnu, lýðræðis og breytinga á alþjóðakerfinu.

Fjallað verður um framlag áhrifamikilla kennismiða, á borð við Niccolo Machiavelli, Thomas Hobbes, Max Weber og Michel Foucault, auk þess sem áhersla verður lögð á að kryfja ýmis álitamál í tengslum við gagnrýni úr ranni repúblíkanisma, marxisma, fasisma, vísinda- og tæknifræða, eftirlendufræða og femínisma.

Megináhersla verður lögð á Bandaríkin og Evrópu, en ríkisþróun verður sett í vítt hnattrænt samhengi. Lesnar verða frumheimildir um efnið og stuðst við óhefðbundnar miðlunarleiðir eins og hlaðvörp.

Vika 1:  Hvað er ríki og ríkisvald? 

Vika 2: Byltingar í hernaði, tækni og fjármálum

Vika 3: „Farsældarríki“ og „ögunarbylting“.

Vika 4: Stríðskapítalismi, Evrópa og umheimurinn.

Vika 5: Lýðræðisbyltingar. 

Vika 6: Alræði auðmagnsins. 

Vika 7: Uppgangur stjórnsýslu- og velferðarríkja.

Vika 8: Forræði karla. 

Vika 9: „Vinir“ og „óvinir“.

Vika 10: „Þjóðaröryggisríkið“.

Vika 11: Fullveldi, íhlutun og alþjóðasamvinna frá Þjóðabandalaginu til „Washington Consensus“.

Vika 12: Frjáls markaður og öflugt ríkisvald   

Fríkin: Hvar er þau að finna? – Rannsóknir á hinu óvenjulega (SAG333G)

Við hvaða aðstæður er fólk jaðarsett, jafnvel úthrópað og þokað til hliðar í samfélaginu – af þeim sem ráða? Í námskeiðinu verður enska hugtakið “normal exception” skoðað en það gerir ráð fyrir að þau sem af ýmsum ástæðum bindi bagga sína öðrum hnútum en samferðamennirnir geti verið í sínu daglega umhverfi bæði velmetnir og fullgildir meðlimir þess geira sem þau tilheyra. Kannað verður hvernig „fríkin“ verða til, hvernig skilgreinir samfélagið á hverjum tíma þá sem eru „öðruvísi“; fatlað fólk, geðsjúkt, blint og eða þá sem búa yfir óvenjulegum hæfileikum sem samfélagið tekur ekki gilda. Hvað ræður útskúfun fólks á hverjum tíma, sérstaklega á 19. og 20. öld?

Kjósendur og kjörstaðir: Ísland og hnattræna samhengið, ca. 1800–2000 samtímans (SAG508M)

Krafan um að allir fullorðnir einstaklingar hafi jafnan rétt til að kjósa kom snemma fram, en fram til okkar daga hafa ýmsar formlegar og óformlegar hindranir komið í veg fyrir að hún næði fram að ganga. Í námskeiðinu verður fjallað um hvernig kapítalískar hugmyndir, kynja- og kynþáttahyggja höfðu áhrif bæði á mótun laga um kosningarétt og framkvæmd kosninga. Þróunin á Íslandi verður skoðuð í hnattrænu samhengi; litið verður til annarra ríkja í Evrópu, sem og ríkja í Asíu, Norður- og Suður-Ameríku. Gert er ráð fyrir að nemendur vinni sjálfstæða rannsókn byggða á kosningagögnum sem til eru á Þjóðskjalasafni Íslands og/eða öðrum opinberum skjalasöfnum.

Opinber skjalavarsla og skjalastjórn í fortíð og nútíð (SAG103M)

Í þessu námskeiði er farið yfir hlutverk opinberra skjalasafna og skjalavörslu og skjalastjórn í fortíð og nútíð. Farið verður yfir upprunaregluna og þýðingu hennar fyrir sagnfræðirannsóknir og ágrip af stjórnsýslusögu. Þá verður fjallað um lagaumhverfi opinberrar skjalavörslu og skjalastjórnar á Íslandi og eftirlitshlutverk opinberra skjalasafna. Farið verður yfir skilgreiningu á afhendingarskyldum aðilum og skyldum þeirra samkvæmt lögum. Jafnframt verður fjallað um þróun skjalavörslu og skjalastjórnar á 20. og 21. öld og skjalasöfn og skráning þeirra skoðuð. Þá verður fjallað um uppbyggingu nútíma skjalasafna með tilliti til reglna sem um þau gilda. Helstu verkefni skjalastjóra verða skoðuð. Gestakennarar eru m.a. sérfræðingar í Þjóðskjalasafni Íslands og munu þeir fara yfir helstu verkþætti í skjalavörslu og skjalastjórn afhendingarskyldra aðila.

Norðurlönd: Saga og samfélag. Frá miðstýrðum konungsveldum til velferðarsamfélaga. (SAG704M)

Námskeiðið miðar að því að auka þekkingu og skilning nemenda á sögu Norðurlanda og Vestnorrænu-landanna frá 19. öld til samtímans og sameiginlegum menningar- og stjórnmálaarfi þeirra. Fjallað er um myndun þjóðríkja á 19. öld, iðnvæðingu og almenna efnahagsþróun, stjórnmál og flokka, Norðurlönd á alþjóðavettvangi frá 19. öld til samtímans og samvinnu norrænu ríkjanna sín á milli. Kannað verður hugtakið norræn samfélagsgerð, den nordiske model, sérkenni norrænu velferðarríkjanna í alþjóðlegum samanburði og söguleg þróun þeirra á 20. öld. Sérstök áhersla verður lögð á þróun mála í Vestnorrænu löndunum, Færeyjum, Grænlandi og Íslandi.

Norðurheimur á miðöldum (SAG716M)

Sögulegt yfirlit og saga rannsóknarhefðar um valin þemu norrænna miðalda, með áherslu á Ísland og Noreg frá víkingaöld fram til fjórtándu aldar. Þemu telja, m.a.: vald, konungur og ríki; lög og fæðardeilur; kyngervi, mægðir og félagstengsl; trú og hugarfar; kristnitaka, kristni og kirkja; efnahagur. Grunnþekking í atburðasögu tímabilsins er hjálpleg en ekki skilyrði. Leskunnátta í þýsku og norrænum málum er einnig hjálpleg en ekki skilyrði (skyldulesefni er allt á ensku). Nemendur semja eina ritgerð og stýra umræðum; ekkert skriflegt próf.

Þættir úr sögu og heimspeki vísindanna (SAG448G)

Markmið námskeiðsins er að kynna nemendum þróun og eðli vísinda með því að rekja dæmi úr vísindasögunni og nýleg viðhorf sem varða eðli, markmið og þróun vísinda. Sérstök áhersla verður lögð á sögu eðlisvísinda frá Aristótelesi fram á daga Newtons, þar á meðal hræringar í stjörnufræði í Vísindabyltingunni. Auk þessa verður saga þróunarkenningar Darwins skoðuð sérstaklega. Þá verður lögð sérstök áhersla á að skoða sögu vísinda út frá ólíkum hugmyndum um vísindalegar framfarir og út frá nýlegum hugmyndum um tengsl vísinda og samfélags. Námsefnið getur breyst með hliðsjón af áhugasviði nemenda.

Ævisaga sem aðferð (SAG319G)

Áhugi á hinni sagn/fræðilegu ævisögu hefur aukist mjög það sem af er þessari öld og sífellt fleiri fræðimenn velta fyrir sér þekkingarfræðilegum og aðferðafræðilegum forsendum slíkra rannsókna, ekki síst í tengslum við notkun persónulegra heimilda á borð við sendibréf og dagbækur. Oft er talað um „ævisögulega snúninginn“ og „nýju ævisöguna“. Í námskeiðinu verður rætt um hina fræðilegu ævisögu sem aðferð til þess að rannsaka, skrifa og miðla sögu, bæði sögu einstaklings, atburða, hugmyndahreyfinga og hópa. Kafað verður ofan í helstu kenningar um fræðilega ævisagnagerð og mismunandi aðferðir. Rætt verður um hverjir séu verðugt viðfangsefni fyrir ævisögu og hvaða áhrif kyn hefur á val á viðfangsefni og aðferðir. Auk kenningarlegs og aðferðafræðilegs efnis verða í námskeiðinu lesnar valdar fræðilegar ævisögur, íslenskar og erlendar.

Kalda stríðið í Reykjavík: Sendiráð, skák, loftvarnir og leiðtogafundur (SAG041G)

Í námskeiðinu verðu fjallað um viðburði, aðstæður og upplifanir í Reykjavík sem tengjast kalda stríðinu á einn eða annan hátt. Kenningar um rými og tengsl borgarrýmisins við vald og varnarmál verða reifaðar í samhengi við landfræðilega stöðu Íslands í hinum hnattræna og tvípóla kaldastríðsheimi. Sérstök áhersla verður á erlend sendiráð í Reykjavík, skákeinvígi Bobby Fischers og Boris Spasskis árið 1972, lofvarnir og almannavarnir og leiðtogafund Ronalds Reagans og Mikhails Gorbatsjovs árið 1986. Skoðaðar verða fjölbreyttar heimildir (frumheimildir, fjölmiðlar, endurminningar og ævisögur) og áhersla verður á að skoða Reykjavík sem kaldastríðsborg í samhengi við alþjóðlega söguritun.

Málaðu eins og maður, kona! Konur, kyngervi og íslensk listasaga (1875-1975) (SAG606M)

Námskeiðið er hugsað sem endurskoðun á þáttum úr íslenskri listasögu (1875 til 1975) með áherslu á framlagi íslenskra myndlistarkvenna til listasögunnar. Brugðið verður upp mynd af fjölbreyttri listsköpun kvenna á tímabilinu í hinum ýmsu listmiðlum (s.s. málara-og höggmyndalist, ljósmyndun og textíl) og litið til samhljóms og sérstöðu íslenskra myndlistarkvenna í alþjóðlegu, listsögulegu samhengi. Kynnt verða helstu hugtök og rannsóknarspurningar innan femínískrar listfræði, með áherslu á kyngervi og hvernig hægt er að nota orðræðugreiningu til að varpa ljósi á kynjaða orðræðu um myndlist sem beint og óbeint mótaði hugmyndina og skilgreininguna á (karl) snillingnum og íslenskri myndlist.  Einnig verður vikið að mikilvægri baráttu kvenna almennt á tímabilinu gegn mismunun á sviði menningar og lista. Þá verður skoðað hvernig hægt er að beita þverfaglegri nálgun til að fá heildstæðari mynd af stöðu kynjanna í samfélags, list-og menningarsögulegu samhengi hverju sinni. Námskeiðið byggir að mestum hluta á niðurstöðum doktorsritgerðar kennara námskeiðsins í sagnfræði og listfræði, frá haustinu 2023 (sjá, Paint like a man, woman! Women, gender and discourse on art in Iceland fom the late nineteenth century to 1960, sem hægt er að nálgast á opinvisindi.is). 

Nýjar fræðitilraunir í einsögu (SAG509M)

   Í þessu námskeiði verða kynntar til sögunnar nýjustu straumum og stefnur innan einsögunnar. Á sama tíma munu nemendur fá innsýn inn í klassísk verk ítalska micostoria og amerísku einsögunar, en áherslur námskeiðsins verða fyrst og fremst á nýleg birt verk í einsögu. Tiltekin verða fyrir þemu sem eru vinsæl meðal einsögufræðinga og þau rædd. Einnig verða ýmsir höfundar bókanna sem fjallað er um í námskeiðinu gestir okkar í tímum og fá þá nemendur tækifæri til að spjalla við þá um verkin sín og hugmyndir um einsögunnar sem sagnfræðilegrar aðferðar. Innihald námskeiðs: 1) 19. ágúst: Inngangur 2) – 26. ágúst: Klassísk verk einsögunnar I. – 3) 2. september: Klassísk einsagna II. – 4) 9. september: Klassísk verk einsögunnar III. – 5) 16. september: Einsaga miðalda og endurreisnartímans I. – 6) 23. september: Einsaga miðalda og endurreisnartímans II. – 7) 30. september: Einsaga miðalda og endurreisnartímans III. –  8) 7. október: Hermenn, smyglarar og hryðjuverkamenn I. –9) 14. október: Hermenn, smyglarar og hryðjuverkamenn II. – 10) 21. október: Einsaga á Íslandi. – 11) 28. október: Umfjöllun um fyrstu drög að ritgerðunum I. – 12) 4. nóvember: Umfjöllun um fyrstu drög að ritgerðunum II. – 13) 11. nóvember: Samantekt og lok námskeiðs.

 Að lágmarki skal sækja tvo þriðju hluta kennslustunda. Ef nemendur missa af kennslustundum þurfa þeir að vinna upp fjarveruna með lestri tiltekinna fræðigreina. Nemendum er ætlaða að lesa bækurnar eða greinarnar sem eru á dagskrá námskeiðsins og taka virkan þátt í umræðunum. Þegar höfundar bókanna sem fjallað er um verða viðstaddir verða nemendur að leggja fram skrifaðar spurningar fyrirfram. Einnig þurfa þeir að skila annaðhvort samanburðarbókaumsögn á tveimur bókum á leslistanum eða rannsóknarritgerð (800–1200 orð). Þessir textar verða lesnir af hópnum í heild sinni og síðan ræddir í tveimur tímum í röð. Eftir það geta nemendur skilað leiðréttri útgáfu af bókagagnrýni eða rannsóknarritgerðinni. Lokaeinkunnin ræðst af þremur þáttum sem vega jafnt: (1) fyrirfram lestri, (2) lokaritgerðinni og (3) virkri þátttöku í tímum.

Rannsóknir og heimildaleit í skjalasöfnum (SAG206M)

Nemendur læra og þjálfast í aðferðum skjalfræðilegra rannsókna, heimildaleit í skjalasöfnum og að meta heimildagildi skjala. Nemendur taka þátt í verklegum æfingum sem tengjast námsefni.

Málstofa í sagnfræði (SAG345G)

Meginþema þessarar málstofu er rannsóknir og hvernig sagnfræðingar velja sér efni og vinna sínar rannsóknir. Hugað verður sértaklega að doktorsritgerðum og um hvað þær hafa snúist. Lögð verður áhersla á að draga fram ferlið við doktorsritgerðir – frá upphafi til enda – og rætt um þýðingu þeirra fyrir fræðasamfélagið. Aðalefni málstofunnar verður byggt á framlagi þeirra doktorsnema sem nú eru að vinna að sínum ritgerðum. Þeim verður gefið tækifæri til að kynna efni sinnar ritgerðar í eina viku þar sem farið verður ofan í valið á efninu, hvernig það hafi þróast, samskiptin við leiðbeindur og doktorsnefnd og nemendum gefin kostur á að kynnast sérstaklega því fræðasviði sem doktorsritgerðin tilheyrir. Lögð verður áhersla á að gefa nemendum sem eru lengra komnir í BA námi tækifæri til að átta sig á hvernig framhaldsnámið fer fram.

Grikklandssaga (SAG413G)

Fjallað verður um sögu Grikklands frá mínóískum tíma og fram að innlimun grísku borgríkjanna í Rómarveldi.
Áhersla verður lögð á klassískan og hellenískan tíma, tilkomu lýðræðis innan borgríkjanna, Persastríðin og Pelopsskagastyrjöldina, heimsveldi Alexanders mikla. Einnig verða rakin örlög arftakaríkjanna í Makedoníu,
Sýrlandi og Egyptalandi.

Konur á 20. öld (SAG711M)

Í námskeiðinu verður fjallað um líf og stöðu íslenskra kvenna á 20. öld. Í því samhengi verður skoðað hvernig þjóðfélagsbreytingar, tækniþróun og nýir menningarstraumar mótuðu og breyttu lífi kvenna. Jafnframt því verður spurt hvernig og að hvaða marki konur tóku þátt að móta þessar breytingar. Sjónum er verður ekki aðeins beint að breytingum á formlegri stöðu þeirra, eins og því þegar konur fengu kosningarétt og kjörgengi. Áherslan verður ekki síður á að skoða hvernig konur nýttu sér breyttar aðstæður til að móta sér líf sem var í grundvallaratriðum öðru vísi en líf formæðra þeirra á 19. öld. Þannig verður leitast við að skoða upplifun og reynslu fjölbreytts hóps kvenna, ólíkra kynslóða sem og kvenna úr mismunandi þjóðfélagshópum. Við sögu koma kvenréttindakonur, menntakonur, óskólagengnar alþýðukonur, íhaldssamar konur og róttækar, konur í peysufötum, þröngum pilsum og mussum, sveitastelpur og borgarpíur, fegurðardísir og pönkstelpur. Lögð er áhersla á að kynna og ræða erlendar kenningar og rannsóknir á þessu sviði og skoða í samhengi við íslenskan veruleika og rannsóknir. Jafnframt því verður nemendum falið að gera litla frumrannsókn á afmörkuðu efni og leggja þannig sitt af mörkum til að búa til sögu sem enn er að miklu leyti óskrifuð.

BA-ritgerð í sagnfræði (SAG261L, SAG261L, SAG261L)

Nemendur skrifa BA-ritgerð um rannsóknarefni að eigin vali í samráði við leiðbeinanda sinn. Lokaritgerð er ætlað að sýna hæfni nemenda til sjálfstæðra vinnubragða, til skipulegrar úrvinnslu efnis og heimilda, svo og til notkunar fræðilegra hjálpargagna. Sjá nánar: leiðbeiningar um ritgerðasmíð í sagnfræði

BA-ritgerð í sagnfræði (SAG261L, SAG261L, SAG261L)

Nemendur skrifa BA-ritgerð um rannsóknarefni að eigin vali í samráði við leiðbeinanda sinn. Lokaritgerð er ætlað að sýna hæfni nemenda til sjálfstæðra vinnubragða, til skipulegrar úrvinnslu efnis og heimilda, svo og til notkunar fræðilegra hjálpargagna. Sjá nánar: leiðbeiningar um ritgerðasmíð í sagnfræði

BA-ritgerð í sagnfræði (SAG261L, SAG261L, SAG261L)

Nemendur skrifa BA-ritgerð um rannsóknarefni að eigin vali í samráði við leiðbeinanda sinn. Lokaritgerð er ætlað að sýna hæfni nemenda til sjálfstæðra vinnubragða, til skipulegrar úrvinnslu efnis og heimilda, svo og til notkunar fræðilegra hjálpargagna. Sjá nánar: leiðbeiningar um ritgerðasmíð í sagnfræði

Inngangur að fornleifafræði (FOR103G)

Yfirlitsnámskeið um viðfangsefni og aðferðir fornleifafræðinnar. Hvað er fornleifafræði? Saga fornleifafræðinnar, hugmyndafræðilegur grundvöllur og samband hennar við aðrar greinar fortíðarvísinda. Hvernig eru fornleifar notaðar til að varpa ljósi á samfélagsgerð, umhverfi, hagkerfi og viðskipti, trú og hugmyndafræði, þróun og breytileika?

Matargerð til forna (FOR303M)

Í þessu námskeiði er rýnt í matvæli og matarhefðir (e. foodways) fornra samfélaga víðs vegar um heiminn og hvernig mataræði þeirra getur mótað skilning okkar á þeim. Meðal viðfangsefna námskeiðsins er upphaf akuryrkju og húsdýrahalds, hjátrú og helgisiðir í kringum mat, séð frá sjónarhorni fornleifafræði, sagnfræði og etnógrafíu.

Kennileg fornleifafræði (FOR408G)

Markmiðið með námskeiðinu er að veita nemendum innsýn í kennilegan bakgrunn fornleifafræðinnar, einkum í Evrópu og Norður-Ameríku. Farið verður yfir sögu kenninga og skýrt frá áhrifum þeirra á þróun fræðigreina almennt. Merking kennilegrar fornleifafræði verður reifuð, samhliða því sem farið verður ítarlega yfir helstu kenningar, strauma og stefnur, og áhrif þeirra á fræðigreinina. Kennt verður með fyrirlestrum, auk þess sem nemendur verða látnir taka þátt í umræðum og vinna að hópverkefnum (4-5 nemendur saman) um kenningar fornleifafræðinnar og kynna niðurstöður þess með framsögu.

Heildahagfræði I (Þjóðhagfræði I) (HAG103G)

Markmið námskeiðsins er að veita nemendum innsýn í helstu kenningar og hugtök heildahagfræði. Fjallað verður um lögmál efnahagslífsins og helstu grundvallarkenningar heildahagfræðinnar um þróun hagstærða til skamms og langs tíma ásamt helstu hugtökum í efnahagsumræðu. Áhersla er lögð bæði á fræðilegt inntak og hagnýtt gildi námsefnisins og tengsl þess við ýmis efnahagsmál, sem eru ofarlega á baugi á Íslandi og erlendis. Staðgóð þekking á þjóðhagfræði býr nemendur undir ýmis önnur námskeið, og lífið.

Fornaldarheimspeki (HSP104G)

Meginmarkmið námskeiðsins er þríþætt:

• Í fyrsta lagi að nemendur öðlist skilning á viðfangsefnum vestrænnar heimspeki í fornöld, sögulegri þróun hennar og félagslegu umhverfi.
• Í öðru lagi að þeir læri að lesa og greina heimspekilega texta úr fornöld og beita þeim til að svara brýnum spurningum samtímans.
• Í þriðja lagi að þeir öðlist færni í að skrifa heimspekilega texta út frá lesefni í fornaldarheimspeki.

Við leggjum áherslu á að lesa heil verk í íslenskum þýðingum, með sérstakri áherslu á Ríkið eftir Platon, og í tímum munum við leitast við að greina helstu kenningar og rökfærslur í textunum. Nemendur vinna einir og í hópum að verkefnum undir leiðsögn kennara en stór þáttur námskeiðsins felst í gagnkvæmum stuðningi nemenda í verkefnum. 

Fyrsti tími verður haldinn þriðjudaginn 31. ágúst. Þá förum við saman yfir kennsluáætlun, hæfniviðmið og námsmat og nemendur fá fyrsta verkefni vetrarins. Þrisvar sinnum á önninni (eftir hádegi á föstudögum) verða jafningjamatsdagar þar sem nemendur lesa og meta verkefni hvers annars og er þátttaka í þeim mikilvægur hluti af námsmati.

Íslenskar þýðingar texta fást með 25% afslætti hjá Hinu íslenska bókmenntafélagi (við Hagatorg) og skal tekið fram að sum verkin eru líka notuð í öðrum heimspekinámskeiðum. Eins er einfalt að nálgast þau á bókasöfnum.

Gagnrýnin hugsun (HSP105G)

Námskeiðinu er ætlað að gera nemendum grein fyrir mikilvægi gagnrýninnar hugsunar með því að kynna helstu hugtök og aðferðir og mismunandi skilning á eðli og hlutverki hennar. Nemendur verða þjálfaðir í gagnrýninni hugsun eins og hún kemur fyrir í heimspeki og í daglegu lífi og starfi. Lögð er áhersla á að greina röksemdafærslur. Helstu rökvillur og rökbrellur verða ræddar og nemendum kennt hvernig má greina þær og forðast. Ítarlega verður farið í samband gagnrýninnar hugsunar og siðfræði.

Kennslan fer fram í fyrirlestrum og umræðutímum. Sérstök áhersla er lögð á umræður um raunhæf úrlausnarefni. Reynt verður að hafa verkefni eins hagnýt og kostur er og tengja þau sem flestum sviðum daglegrar reynslu.

Stjórnmál og samfélag (HSP107G)

Nemendur kynnast sígildum kenningum og álitamálum í samtímaumræðu á sviði stjórnspeki og félagslegrar heimspeki og öðlast færni í rökræðu um skipan lýðræðissamfélagsins. Nemendur læra að greina lykilhugtök í heimspekilegri orðræðu um ríki og réttlátt samfélag og tengja við viðfangsefni stjórnmála með sérstakri vísan í íslenskt samfélag.

Hugmyndasaga 19. og 20. aldar (HSP321G)

Í þessu námskeiði eru hugmyndir sem höfðu grundvallaráhrif á vestræna heimspeki og hugmyndahefðir skoðaðar út frá 19. og 20. öldinni. Um er að ræða þær hugmyndir sem ollu samfélagsbreytingum á borð við frelsi, veraldarhyggju, jafnrétti, andóf, samband einstaklings og samfélags, hugmyndir um tilvist og sál, kúgun, misrétti, ríki sem og kapítalisma. Síðast og ekki síst verða skoðaðar hugmyndir um söguna, tímann og þróun mannkyns og plánetu. 

Í hverri viku fyrir sig er tekin fyrir nýr hugsuður eða ný hugmynd sem olli straumhvörfum í vestrænni hugmyndasögu. Hugsuðir á borð við G.W.F. Hegel, Karl Marx, Sigmund Freud, Rosu Luxembourg og Emmu Goldman verða teknir fyrir og áhrifamiklar stefnur á borð við fyrirbærafræði, nýfrjálshyggju eða póststrúktúralisma.

Markmiðið er að lesa verk þessara höfunda eða stefna út frá þeim tíðaranda sem verkin spruttu úr hverju sinni (að svo miklu leyti sem við fólk á 21. öldinni getum lesið tíðaranda eldri tíma). Á sama tíma er markmiðið að lesa djúpt frumtexta til þess að öðlast margvíðan skilning á hugmyndunum. Mikilvægt stef námskeiðsins er einnig að hugsa um þessar hugmyndir út frá samtímanum og þeim álitaefnum sem eru í deiglunni hverju sinni.

Heimur Forngrikkja: Saga og samfélag (KLM115G)

Raktir verða þættir úr sögu Forngrikkja, með áherslu á menningu þeirra og hugmyndaheim frá upphafi til yfirráða Rómar. Lesnir verða valdir kaflar úr bókmenntaverkum þeirra í þýðingum.

Íslensk kvikmyndasaga (KVI311G)

Yfirlit yfir íslenska kvikmyndasögu frá upphafi til samtímans. Skoðað verður hvernig kvikmyndamiðillinn nam land á Íslandi, fyrst með kvikmyndasýningum og svo kvikmyndagerð. Rætt verður um „Íslandsmyndirnar“ svokölluðu, og frumkvöðla kvikmyndagerðar hér á landi á borð við Loft Guðmundsson og Óskar Gíslason. Nemendur kynnast aðferðum, efnistökum og stílbrögðum fyrstu íslensku kvikmyndagerðarmannanna og sérstaklega verður staldrað við „kvikmyndaþíðuna“, það er að segja árin eftir seinna stríð og lýðveldisstofnunina þegar fyrstu frásagnarmyndirnar litu dagsins ljós. Þá verður kvikmyndavorið og stofnun Kvikmyndasjóðs skoðuð sérstaklega og sett í samhengi jafnt við strauma erlendis og menningarumræðuna á Íslandi. Í síðari hluta námskeiðsins verður uppgangur íslenskrar kvikmyndagerðar á nýju árþúsundi skoðaður og forsendur gaumgæfðar. Leitast verður við að skýra sérstöðu og áskoranir íslenskrar kvikmyndagerðar, helstu stefnur og einkenni. Þá verða lykilleikstjórar íslenskrar kvikmyndasögu skoðaðir í samhengi við höfundarkenninguna og m.a. verður spurt hvernig íslenskar kvikmyndir falla að hefðbundnum greinaskilgreiningum. Togstreitan milli vinsælda og listabíósins er mikilvæg í samtímakvikmyndagerð og grennslast verður fyrir um áhrif Hollywood, hlutverk kvikmyndahátíða og styrkjakerfa.

Myndlist á Vesturlöndum frá 1348–1848 (LIS004G)

Í námskeiðinu verða meginverk í listasögu Vesturlanda frá frum-endurreisn til fyrri hluta nítjándu aldar tekin til skoðunar. Landfræðilega er sjónum beint að listaverkum frá Ítalíu og Spáni, Frakklandi, Niðurlöndum, Þýskalandi og Englandi. Fjallað verður um helstu aðferðir og skóla, akademíur og birtingarform myndlistar í trúarlegu, pólitísku og samfélagslegu samhengi. Fjallað verður um málaralist, höggmyndalist, byggingarlist, listiðnað og prentmyndir. Leitast verður við að skoða að hvaða leyti listin speglar samfélagið, hvernig myndmál speglar lífssýn og heimsmynd manna á ólíkum tímabilum. Fjallað er um breytilegt inntak tíma og rýmis á hverjum tíma, breytingar á táknrænni mynd líkama, um stöðu og samfélagshlutverk listamann og samspil listar og valdastofnana. Í tengslum við þessi viðfangsefni verða lykilverk hvers tíma tekin til ítarlegrar túlkunar og dreifingarsaga þeirra rædd.

Íslensk myndlist 1870-1970 (LIS102G)

Saga íslenskrar myndlistar frá 1870 til 1970. Fjallað er um upphaf íslenskrar nútímamyndlistar, einstaka myndlistarmenn og mótandi öfl í íslensku myndlistarlífi, áhrif erlendra listhugmynda og stefna, tilraunir til að skilgreina "þjóðlega" íslenska myndlist, stuðning og áhrif yfirvalda á myndlistarþróun, togstreitu milli málsvara þjóðlegrar listar og óþjóðlegrar listar, einnig milli "tilfinningatjáningar" annars vegar og "vitsmunalegrar" framsetningar hins vegar, innlenda listmenntun og megineinkenni myndlistarumfjöllunar eins og hún birtist á hverjum tíma í dagblöðum og tímaritum. Leitast verður við að meta sérkenni íslenskrar myndlistar í samhengi við erlenda listþróun, en einnig í ljósi íslenskrar samfélagsþróunar og sögu. Kennt í HÍ

Almenn lögfræði ásamt ágripi af réttarsögu (LÖG103G)

Í námskeiðinu er fjallað ítarlega um hina lagalegu aðferð, ýmis grunnhugtök lögfræðinnar sem henni tengjast og nemendum kynnt valin efni um sögulega þróun íslensks réttar. Meginefni námskeiðsins er tvískipt: Í fyrri hluta, réttarheimildafræði, er fjallað um réttarheimildirnar, rétthæð þeirra og innbyrðis samband og nemendum kynnt valdir þættir í réttarsögu Íslands. Einnig er fjallað um réttarkerfið, birtingu laga, skil eldri laga og yngri og afturvirkni laga. Í síðari hluta námskeiðsins, lögskýringarfræði, er fjallað um kenningar og hugmyndir um túlkun lagaákvæða og farið ítarlega yfir þær lögskýringaraðferðir sem eru almennt viðurkenndar í íslenskri réttarframkvæmd. Námskeiðinu ætlað að gefa heildstæða mynd af því hvernig komist er að lagalegri niðurstöðu að íslenskum rétti. Sjúkra- og upptökupróf eru eingöngu haldin á vorpróftímabili en ekki á sumarpróftímabili.

Saga Mið-Austurlanda I (MAF101G)

Í námskeiðinu verður farið yfir sögu þess svæðis sem telst til Mið-Austurlanda frá fornöld og fram á miðaldir. Fjallað verður um uppgang Egypta, Súmera og annarra þjóða í hinni svokölluðu 'vöggu siðmenningarinnar'. Sérstök áhersla verður lögð á uppgang íslam á 7. öld og það heimsveldi sem múslimar byggðu upp næstu aldir þar á eftir.  Fjallað verður um Múhameð spámann og eftirmenn hans, tilurð Kóransins, kalífat Umayya, kalífat Abbasída og 'gullöld' íslam. Námskeiðið er kennt á íslensku en mest af lesefninu verður á ensku.

Víkingaöldin (MIS704M)

Á víkingaöld héldu norrænir menn í stórum stíl frá meginlandi Skandinavíu vítt og breitt um Evrópu, austur til Miklagarðs og Kaspíahafs, vestur til Bretlandseyja, Írlands og Frakklands, og suður fyrir Íberíuskaga og inn í Miðjarðarhafið. Margvíslegar heimildir vitna um ferðir þeirra, fornleifar sem og ritaðar lýsingar þar sem þeir ganga undir ýmsum nöfnum og koma fyrir í margvíslegum hlutverkum, t.d. sem ógvekjandi innrásarsveitir, nokkuð friðsamir kaupmenn, eða leiguliðar.

Saga Rússlands, menning og bókmenntir (RÚS106G)

Um er að ræða yfirlitsnámskeið þar sem stiklað verður á stóru í sögu Rússlands frá upphafi Kænugarðs-Rússlands og fram að byltingunni 1917. Fjallað verður um hvernig t.d. landfræði- og náttúrfarslegar aðstæður, rétttrúnaðurinn, einvaldir keisarar og bændaánauðin höfðu áhrif á sögu og þróun landsins. Þá verður sjónum beint að stöðu samfélagsstofnana og ólíkra hópa í landinu, hugmyndasögu og hvað varð til þess að jarðvegur skapaðist fyrir byltingu bolshévíka árið 1917. Við kynnumst bókmenntum sem eru lýsandi fyrir hvern tíma og skoðum hvernig myndlistar- og kvikmyndagerðamenn hafa túlkað samtímann og sögu landsins í verkum sínum.

Námskeiðið er kennt á íslensku.

Inngangur að stjórnmálafræði: Íslenska stjórnkerfið (STJ101G)

Fjallað er í víðu samhengi um helstu viðfangsefni stjórnmálafræðinnar, eins og vald, lýðræði, ríkið og stjórnmálastefnur. Lögð er sérstök áhersla á að tengja umfjöllun námskeiðsins við íslensk stjórnmál og stjórnmálaþróun. Fjallað er meðal annars um þróun íslenskrar stjórnskipunar, kosningar, stjórnmálaflokka, þingið, framkvæmdarvaldið, opinbera stefnumótun og sveitarstjórnir.

Alþjóðastjórnmál: Inngangur (STJ102G)

Námskeiðinu er ætlað að kynna nemendur fyrir ólíkum kenningum og viðfangsefnum alþjóðastjórnmála, einkum út frá breyttri stöðu í alþjóðastjórnmálum eftir Kalda stríðið. Hnattvæðing er notuð sem ein grunnnálgun að viðfangsefninu. Byrjað er á því að fjalla um alþjóðakerfið, ríkið og stöðu þess í kerfinu. Þá er farið í grunnkenningar alþjóðastjórnmála og helstu greinar innan þess, s.s. stjórnmálahagfræði og öryggisfræði. Fjallað er um alþjóðastofnanir á borð við Sameinuðu þjóðirnar og hlutverk þeirra. Síðari hluti námskeiðsins er helgaður viðfangsefnum alþjóðastjórnmála, t.d. umhverfismálum, frjálsum félagasamtökum og mannréttindum.

Í námskeiðinu eru nemendur:
1) kynntir fyrir nokkrum helstu kenningum í alþjóðastjórnmálum, sem veit þeim grunn að skilningi á pólitískum viðburðum í samtímanum
2) þjálfaðir í að greina gagnrýnið hugmyndir og kenningar um hnattvæðingu/alþjóðavæðingu
3) kynntir fyrir samhengi milli viðburða í alþjóðastjórnmálum og kenningum á því sviði

Þættir úr íslenskri stjórnmálasögu (STJ106G)

Í námskeiðinu er sjónum beint að aðstæðum og atburðum í íslenskri stjórnmálasögu sem hafa sett mark sitt á íslensk stjórnmál. Fjallað er m.a. um aðdragandann að sambandslögunum 1918, fullveldi, tilkomu flokkakerfisins og átök um breytingar á kjördæmaskipuninni, stofnun lýðveldis 1944, átök um aðild Íslands að Atlantshafsbandalaginu, þorskastríðin, fiskveiðistjórnunarkerfið, átök um inngöngu Íslands í EES og afstöðuna til Evrópusambandsins. Einnig er farið stuttlega yfir þróun íslensks efnahagslífs og myndun og slit ríkisstjórn.

The Arctic Circle (UAU018M)

Með loftslagsbreytingum er talið að mikilvægi norðurslóða muni aukast á næstu áratugum þar sem náttúruauðlindir verða aðgengilegri og nýjar samgönguleiðir opnast. Á sama tíma skapast ógnir við viðkvæm vistkerfi og samfélög en efnhagsleg tækifæri verða einnig til. Arctic Circle samtökin mynda viðamikið tengslanet sem byggir á alþjóðlegu samstarfi og umræðu um framtíð norðurskautsins. Arctic Circle samtökin eru opinn og lýðræðislegur vettvangur með þátttöku ríkisstjórna, stofnana, fyrirtækja, háskóla, fræðimannahópa, umhverfissamtaka, samfélaga frumbyggja, almennra borgara og annars áhugafólks um þróun norðurskautsins og afleiðinga þess á framtíð jarðar. Árlega Arctic Circle ráðstefnan er stærsta alþjóðlega samkoman með áherslu á norðurskautið. Árlega mæta yfir 2000 þátttakendur frá yfir 50 löndum.

Á Arctic Circle ráðstefnunni hefur meðal annars verið fjallað um eftirtalin málefni:

• Bráðnun íss og öfgakennd veður
• Hlutverk og réttur innfæddra
• Öryggismál á norðurslóðum
• Innviðir fjárfestinga á norðuslóðum
• Byggðaþróun
• Innviðir flutningakerfa
• Orkumál
• Hlutverk Evrópu- og Asíuþjóða
• Asía og Norðursjávarsiglingaleiðin
• Lýðheilsa og velferð á heimskautasvæðum
• Vísindi og þekking frumbyggja
• Ferðamennska og flugsamgöngur á norðurslóðum
• Vistkerfi og haffræði
• Sjálfbær þróun
• Þróun endurnýjanlegrar orku fyrir afskekkt samfélög
• Tækifæri og ógnir við borun eftir náttúruauðlindum
• Auðlindir á norðuslóðum
• Viðskiptasamstarf á norðurslóðum
• Úthöfin á norðurslóðum
• Sjávarútvegur og lífrænar auðlindir
• Jarðfræði og jöklafræði
• Heimskautaréttur: sáttmálar og samningar
• Heimur háður ís: norðurslóðir og Himalaya

Á námskeiðinu taka nemendur þátt í Arctic Circle ráðstefnunni í Hörpu. Skyldumæting er fyrir nemendur á ráðstefnuna. Nemendur þurfa að mæta í tvær kennslustundir, eina stuttu fyrir ráðstefnuna og aðra stuttu eftir ráðstefnuna.

Arctic Circle Assembly verður 17. - 19. október 2024 í Hörpu.

Nemendur greiða skráningargjald á ráðstefnuna. Gjaldið er almennt nemendagjald með afslætti. 

Hnattrænar loftslagsbreytingar (UAU107M)

Loftslagsbreytingar eru hnattrænt vandamál og eitt af mest krefjandi umhverfisvandamálum líðandi stundar og verður áfram í nánustu framtíð. Síðan 1992 hafa verið margir fundir og samkomulög á vegum Sameinuðu þjóðanna.

Í námskeiðinu verður farið yfir loftslagsbreytingar frá nokkrum sjónarhornum. Byrjað á að fara yfir helstu gögn og vísindi er tengjast loftslagsbreytingum og líkönum af framtíðar breytingum. Síðan verður fjallað um áhrif og varnarleysi (e. vulnerability) og viðleitni til að draga úr áhrifum og aðlagast loftslagsbreytingum. Einnig er fjallað um málefni eins og loftslags-flóttamenn, mismunandi áhrif eftir kyni og samningaviðræður.

Einkunnargjöf byggir á skriflegu verkefni, þátttöku í tímum og kynningum, auk stuttrar könnunar. Nemendur sem taka þetta námskeið hafa almennt mjög mismunandi bakgrunn og þú munt hafa tækifæri til að læra um loftslagsbreytingar frá mismunandi sjónarhornum.

Mannskepnur og önnur dýr (ÞJÓ110F)

Kennsla fer fram með fyrirlestrum, umræðu, rafrænum fyrirlestrum og vettvangsferðum í náttúru og á söfn.

Samskipti manneskjunnar við önnur dýr er viðfangsefni þessa námskeiðs sem við nálgumst frá bæði fræðilegum og listrænum sjónarhornum. Nemendur vinna sjálfstæð verkefni, um dýr að eigin vali, þar sem áhersla er einnig lögð á sjónræna framsetningu - t.d. teikningar eða ljósmyndir.  Í fyrirlestrum verður m.a. fjallað um hvítabirni, hvali, geirfugla og lunda og nýlegar rannsóknir á þeim.  Fjallað verður um áhrifavald og ólíkar birtingarmyndir dýra í margvíslegu listrænu og menningarlegu samhengi, til dæmis í fornbókmenntum, þjóðsögum, munnmælum, kvikmyndum, fréttum, efnismenningu og ferðamennsku. Þá verður til dæmis hugað að „framhaldslífi“ dýra í formi listmuna, safngripa og minjagripa. Við munum skoða gripi í einkaeigu og á opinberum vettvangi og spyrja spurninga á borð við: hvað gerist þegar lifandi dýri er breytt í safngrip? Hvernig þróast og breytist merking dýrsins í ólíku samhengi? Hvernig mótast hugmyndir okkar um dýr? Tekist verður á við hlutverk ólíkra dýra í þekkingasköpun og mótun orðræðu um loftslagsmál og málefni norðurslóða, tengsl við ákveðin landsvæði og menningarhópa og hlutverk þeirra í ímynda- og sjálfsmyndasköpun bæði fortíðar og samtíma.  Stigið verður út fyrir hefðbundna ramma sem snúa að aðgreiningu manna/dýra og annarra lífvera um leið og við könnum samtvinnaða hugmynda- og vistheima þeirra.

Markmið

Markmið námskeiðs er að velta upp áríðandi spurningum og málefnum er snúa að sambúð fólks og dýra, loftlagsbreytingum, útrýmingu dýrategunda og sjálfbærni. Við munum íhuga hvernig listamenn, rannsakendur, aðgerðasinnar og söfn hafa tekið þátt í umræðu um þessi málefni og hvernig hægt sé að þróa umræðuna áfram. Við munum skoða hvernig mismunandi lista- og menningarminjasöfn miðla hugmyndum og upplýsingum um samband manna og dýra í gegnum safneign sína og sýningar. Nemendur eru hvattir til að nálgast, með gagnrýnum hætti, sjónrænt efni, muni, gripi og texta, bæði rafrænt en einnig með heimsóknum á söfn og sýningar. 

Sagnir, ævintýri og sagnamenn: Þjóðsagnafræði (ÞJÓ104G)

Í námskeiðinu verður þjóðsagnafræði kynnt sem sérstök grein innan þjóðfræðinnar. Fjallað verður um helstu kenningar um uppruna, einkenni og útbreiðslu þjóðsagna, hlutverk þeirra í samfélögum, söfnun, skráningaraðferðir og varðveislu. Meðal fræðimanna sem hér koma við sögu eru Antti Aarne, Inger M. Boberg, Bruno Bettelheim, Linda Dégh, Stith Thompson, Timothy Tangherlini og Alan Dundes. Þá verður gerð grein fyrir helstu flokkum munnmæla og fjallað sérstaklega um formgerð og greiningu þjóðsagna og ævintýra í ljósi helstu kenninga þar um, þ.á m. Algirdas Greimas, Bengts Holbek, Max Lüthis, Axels Olriks og Vladimirs Propps.

Vinnulag
Námið fer einkum fram með lestri nemenda og fyrirlestrum kennara, en einnig með umræðum svo sem kostur er. Hver nemandi heldur auk þess stutta, munnlega framsögn í kennslustund, tekur þátt í umræðuhópi, vinnur verkefni með gerða- eða minnaskrár og skrifar stutta ritgerð um kjörbók.

Líkamsmenning: Útlit, hegðun, heilsa (ÞJÓ325G)

Í námskeiðinu er fjallað um mannslíkamann frá þjóðfræðilegu og menningarsögulegu sjónarhorni. Skoðuð eru mismunandi viðhorf til líkamans eins og þau birtast í hugmyndum um samband hugar og líkama, afstöðu til hreinlætis og líkamsumhirðu, líkamlegs útlits, siðlegrar hegðunar o.fl. Að hvaða leyti eru hugmyndir um líkamsfegurð og heilbrigði mótaðar af samfélaginu? Hvernig hefur breytt þekking og aðferðir í lífvísindum og heilsufræði mótað hvernig litið er á líkamann? Með hvaða hætti er líkamleg hegðun háð lögum og reglum samfélagsins og hvernig er skynjun okkar og sýn á líkamann háð viðmiðum samfélagsins? Sérstök áhersla er lögð á að kanna líkamann sem menningarlegt fyrirbæri í íslensku samfélagi frá nítjándu öld og til samtímans.

Spurt er hvernig stefnur og straumar í heilsurækt hafa áhrif á líkamlega upplifun fólks, hvernig merking er lesin í útlit og framkomu; hvernig sómatilfinning og siðir marka líkamlega hegðun og hvernig samband mannslíkama og menningar birtist t.d. í þjóðbúningum og sundfatatísku, megrunarkúrum og borðsiðum, heilbrigðisreglugerðum og baðsiðum, mannkynbótum og fegurðarsamkeppnum eða gangráðum og brjóstastækkunum.

Íslenskar sagnir, þjóðtrú og samfélag: Sagnahefð, hulduverur og sköpun þjóðarímyndar (ÞJÓ340G)

Í námskeiðinu verður íslensk sagna og þjóðtrúarhefð rannsökuð í ljósi frumheimilda og fræðilegrar umræðu á síðustu árum. Meginviðfangsefnið verður hvernig íslenskar sagnir hafa orðið til, gengið frá manni til manns og lifað og þróast I munnlegri hefð. Rætt verður um samhengi íslenskrar þjóðsagnasöfnunar á 19. og 20. öld og skoðað hvernig Sagnagrunnurinn, kortlagður gagnagrunnur um sagnir þjóðsagnasafnanna, getur nýst sem rannsóknartæki. Þá verður sjónum beint að efnisflokkum íslenskra sagna og fjallað um það hvernig sagnir kortleggja landslag, menningu og náttúru og gefa  innsýn inn í hugmynda- og reynsluheim fólksins sem deildi þeim. Jafnframt verður reynt að meta hvað sagnirnar geta sagt um þjóðtrú á Íslandi og hugað sérstaklega að reynslusögnum (memorat) og heimildagildi þeirra. Nemendur munu einnig kynnast helstu flökkusögnum á Íslandi og því hvernig mismunandi sagnahefðir og þjóðtrú nágrannalandanna setja mark sitt á þær.

Menningararfur (ÞJÓ506M)

Hvað er menningararfur og hvaða hlutverki þjónar hann? Af hverju er hann í stöðugri útrýmingarhættu? Hvernig tengir hann saman fortíð og samtíð? Hvað á hann skylt við þjóðríkið? Söguvitund? Hnattvæðingu? Kapítalisma? Stjórnmál? Í námskeiðinu verður leitað svara við þessum spurningum, kynntar nýlegar rannsóknir þjóðfræðinga, mannfræðinga, listfræðinga, félagsfræðinga, safnafræðinga, sagnfræðinga og fornleifafræðinga á menningararfi og tekinn púlsinn á því sem er að gerast á þessu ört vaxandi sviði. 

Kennslan fer fram í fyrirlestrum og umræðum.

Listasafnið: hugmyndafræði, saga og framtíð (LIS610M)

Í þessu námskeiði er sjónum beint að listasafninu í sögulegu og samtímalegu ljósi. Námskeiðið veitir innsýn í sögu listasafna og þróun, sem og flókið hugmyndafræðilegt samhengi listasögunnar, listfræði og listasafna. Fjallað verður um rætur nútímalistasafna í einkasöfnum aðalsmanna og pólitískrar elítu Evrópu, stofnun fyrstu almenningssafnanna í Evrópu á 18. og 19. öld, gagnrýni listamanna á listasöfn á 20. og 21. öld, tengsl listasafna og nýlenduhyggju og vaxandi kröfur síðustu ára um endurheimtur listaverka og menningararfs til upprunasamfélaga. Hugmyndafræðilegur grundvöllur listasafna og tengsl hans við fagurfræðilegar kenningar verður tekinn til skoðunar. Jafnframt verða tengsl listfræðinnar við listasöfn rædd. Nemendur kynnast ólíkum ímyndum listasafna, m.a. hugmyndinni um listasafnið sem musteri, alheimsyfirlitssafnið (e. universal survey museum), hinn hvíta kassa (e. white cube) nútímalistasafna og nýjum hugmyndum um listasöfn sem vettvang gagnrýnna skoðanaskipta. Fjallað verður um það hvernig þjóðernishyggja hefur mótað stöðu og starf listasafna og áhrif hnattvæðingar á þróun listasafna á alþjóðavísu. Saga listasafna á Íslandi verður kynnt og fjallað um sögu listamannarekinna rýma hér á landi, Nýló, Gallerí SÚM, Gallerí Suðurgötu 7, Kling & Bang og fl..

Bókmenntasaga (ABF210G)

Í þessu námskeiði er veitt yfirsýn yfir bókmenntasögu síðustu 4000 ára með lestri valinna meistaraverka frá Afríku, Asíu og Evrópu. Verkin verða lesin í íslenskum þýðingum. 

Forsaga (FOR204G)

Forsaga fjallar um menningarsögu mannkyns eins og hún birtist í efnismenningunni, frá upphafi verkmenningar fyrir rúmlega 2,5 milljónum ára til loka járnaldar (≈ 0-800 AD), þ.e. einkum þau tímabil sem aðeins takmarkaðar eða engar ritheimildir eru til um. Í námskeiðinu verður farið yfir grundvallaratriði forsögu, svo sem tímatalsfræði og skilgreiningar forsögulegra menningarsamfélaga. Auk þess  verður fjallað um ýmsar birtingarmyndir forsögulegra menningarsamfélaga, svo sem búsetumynstur, grafsiði, verkmenningu og verktækni, verslun og viðurværi. Áhersla verður lögð á þróun mannsins í hnattrænu samhengi og síðari forsögu Evrópu (≈ 10.000 BC-800 AD).

Í lok námskeiðsins er þess vænst að nemendur geti fótað sig í orðfæri forsögulegrar fornleifafræði og kunni skil á helstu vörðum forsögulegrar tímatalsfræði og evrópskrar forsögu.

Kynjafornleifafræði (FOR410G)

Yfirlitsnámskeið um kynjafornleifafræði (e. Archaeology of Gender) þar sem farið verður yfir sögu og þróun greinarinnar, tengingu hennar við femínisma og síðvirknihyggju, um leið og greint verður frá helstu áherslum og skilgreiningum innan hennar. Kyngerfishugtakið (e. gender) er sífellt að víkka og teygir sig því til rannsókna á konum, körlum, jafnt sem börnum eða á ákveðnum þjóðfélagshópum, aldri og lífshlaupi. Tekin verða dæmi frá fornleifarannsóknum sem byggja á kenningum og aðferðum kynjafornleifafræðinnar og kynntir verða þeir möguleikar sem hún getur boðið upp á hérlendis við fornleifarannsóknir.

Fornleifafræði eftir 1500 (FOR702M)

Í nútíma heimi er auðvelt að hugsa um fortíðina sem eitthvað sem er langt í burtu og hversdeginum óviðkomandi – hvort sem það er heimsókn á safn eða jafnvel fornleifafræðinám, sagan virðist alltaf vera aðskilin frá hversdagsleikanum. Hún er áhugamál okkar eða eitthvað sem við skoðum okkur til skemmtunar. Markmið þessa námskeiðs er að skoða samtímann frá sjónarhorni fornleifa- og sagnfræði: á hvaða hátt er líf okkar afleiðing atburða sem gerðust í fortíðinni? Námskeiðið mun sýna hvernig fortíðin lifir í nútímanum – ekki sem sögustaðir eða fornleifafræðibók heldur sem eitthvað sem hefur áhrif á skipulag hversdagsins og efnisveruleikan sem við búum í. Þótt rætur þessa ferla nái aftur til líffræðilegrar þróunar okkar þá má færa sterk rök fyrir því að flestir áhrifavaldarnir sem skapa umhverfi okkar eigi sér upphaf á síðustu 500 árum.

Nýaldarheimspeki (HSP203G)

Viðfangsefni
Námskeiðinu er ætlað að veita almennt yfirlit yfir strauma og stefnur í vestrænni heimspeki á 17. og 18. öld, kynna sérstaklega tiltekin viðfangsefni, kenningar og rökfærslur í þekkingarfræði og frumspeki þessa tímabils með nákvæmum lestri og samanburði valinna verka, einkum eftir Descartes, Hume og Kant, svo og að þjálfa nemendur í lestri, greiningu og túlkun heimspekirita.

Kennsla
Kennslan fer fram í fyrirlestrum og umræðutímum. Í fyrirlestrum verður leitast við að gefa heildaryfirsýn yfir viðfangsefnið, setja verkin í samhengi og greina mikilvægustu kafla ritanna. Í umræðutímum verður rætt nánar um tiltekin efnisatriði, bókarkafla, rökfærslur eða spurningar sem vakna við lesturinn.

Íslensk bókmenntasaga til 1900 (ÍSL205G)

Yfirlit yfir íslenska bókmenntasögu frá öndverðu til loka 19. aldar. Lögð verður áhersla á að setja hræringar og nýjungar í íslenskum bókmenntum í samhengi við alþjóðlega strauma í bókmenntum álfunnar.

History of China I: From Mythological Origins to Late Ming (KÍN102G)

Þetta námskeið fjallar um sögu Kína frá goðsögulegum tíma Xia-veldisins á þriðja árþúsundi f.Kr. fram að upphafi nítjándu aldar. Varpað verður ljósi á jafnt þær breytur sem varðað hafa mestu um mótun kínverskrar menningar sem einstaka viðburði í pólítískri og samfélagslegri framvindu þjóðarinnar. Veitt verður yfirlit yfir tilkomu og þróun áhrifamestu kínversku trúarbragða- og heimspekikerfa, einkum konfúsíanisma, daoisma og búddisma. Áhrifamiklir einstaklingar verða kynntir til sögunnar og samskipti og gagnkvæm áhrif erlendra þjóðhópa og Kínverja fá umtalsvert vægi.

Heimur Rómverja: Saga og samfélag (KLM216G)

Námskeiðið kynnir nemendum menningu, sögu og samfélag Rómverja. Áhersla verður lögð á tímann frá 201 f.o.t. til 180 e.o.t. Fjallað verður um helstu atburði sögunnar, megin stofnanir samfélagsins, samfélagsgerð, fjölskyldu og kynjahlutverk, þrælahald, menntun, menningu, trú afþreyingu og hversdagslíf. Auk stoðrita verða lesnir fornir textar í þýðingu (enskri eða íslenskri) en ekki gert ráð fyrir latínukunnáttu.

Kvikmyndasaga (KVI201G)

Yfirlit yfir sögu kvikmyndalistarinnar frá upphafi hennar undir lok 19. aldar til okkar daga. Áhrifaríkustu stefnur hvers tíma verða skoðaðar og lykilmyndir sýndar. Nemendur kynnast sovéska myndfléttuskólanum (montage), franska impressjónismanum, þýska expressjónismanum, stúdíókerfinu bandaríska, ítalska nýraunsæinu, japanska mínímalismanum, frönsku nýbylgjunni, þýska nýbíóinu, suður-ameríska byltingabíóinu og Hong Kong-hasarmyndinni svo eitthvað sé nefnt, og reynt verður að bera þessar ólíku stefnur saman. Lögð verður áhersla á að skoða fagurfræðilega þróun kvikmyndarinnar sem og samtímaleg áhrif á útlit og inntak hennar. Námsmat byggist á tveimur prófum.

Íslensk myndlist í samtíð (LIS201G)

Helstu sérkenni og söguleg þróun íslenskrar myndlistar síðustu áratugi 20. aldar og á fyrsta áratug 21.aldar skoðuð í ljósi íslensks samfélags og samhengis við erlenda listþróun. Meðal viðfangsefna er arfleifð SÚM á áttunda áratugnum, stofnun Gallerís Suðurgötu 7 og Nýlistasafnsins, einkenni hins íslenska konsepts og annarra „nýlista“, svo sem ljósmynda, innsetninga og gjörninga, stofnun Myndhöggvarafélagsins í Reykjavík og uppgangur þrívíddarlistar, endurkoma olíumálverksins á níunda áratugnum, vídeólistar starfrænna miðla og í seinni tíð skörun myndlistar, kvikmyndamiðilsins og tónlistar. Hugað verður að afstöðu yngri kynslóðar myndlistarmanna til myndlistararfsins á hverjum tíma, m.a. til náttúruarfleifðar og að "þjóðlegri" birtingarmynd myndlistar. Þá er fjallað um einkenni gagnrýnnar umræðu um myndlist, listmenntun, þátttöku í Feneyjabíennal, rekstur gallería og stofnun sýningarhópa í samtímanum. Kennt í HÍ.

Alþjóðleg nútímalistasaga frá 1850-1960 (LIS243G)

Fjallað verður um þróun myndlistar frá umbrotatímum módernismans á síðustu áratugum 19. aldar, í gegnum helstu framúrstefnuhreyfingar eða -isma 20.aldar fram til ársins 1960. Gerð verður grein fyrir helstu stefnum módernískrar myndlistar, forsendum þeirra, sérkennum og mikilvægi fyrir síðari tíma. Fjallað verður um tengsl listar við pólitík, heimspeki og þjóðfélagsþróun og hugað að róttæku endurmati á fegurðarhugtakinu í listum á 20. öld. Hvernig skila breyttar hugmyndir um tíma og rými sér í listinni? Hvernig raska ofangreindar listastefnur venjubundinni skynjun manna á umhverfinu og raunveruleikanum. Hvað er "innri veruleiki"? Þarf myndlist að vera sýnileg? Hver er munur á myndmáli og tungumáli og annars konar táknmáli? Reynt verður að fella alþjóðlegar sýningar sem hingað koma að námskeiðinu og verða þær sóttar heim í tengslum við það.

Saga Mið-Austurlanda II (MAF203G)

Þetta námskeið tekur upp þráðinn þar sem námskeiðinu Saga-Miðausturlanda I sleppir. Það er þó ekki nauðsynlegur undanfari, hægt er að taka bæði námskeiðin eða annað þeirra. Hér verður farið yfir þróun mála í Mið-Austurlöndum frá ca 1300, uppgang Ottómana og Safavída, og sér í lagi tengsl þeirra við Vesturlönd. Meðal efnis verður nýlendustefna Evrópuríkja í þessum heimshluta og áhrif þeirra á menningu og stjórnmál, uppgangur þjóðernishyggju og tilurð ríkja, og ýmis átök og ágreining sem mótað hefur svæðið allt til dagsins í dag. Námskeiðið er kennt á íslensku en mest af lesefninu verður á ensku.

Efnismenning og samfélag: Hlutirnir, heimilið, líkaminn (ÞJÓ205G)

Í námskeiðinu verður efnisleg hversdagsmenning tekin til gagngerrar umfjöllunar. Gefið verður yfirlit yfir þetta þverfaglega rannsóknarsvið og rýnt jöfnum höndum í dæmi úr samtímanum og frá fyrri tíð, íslensk og erlend. Meðal annars verður fjallað um föt og tísku, matarhætti, hlutina sem umkringja okkur í daglega lífinu, rusl og hreinlæti, handverk og neyslumenningu, hús og garða, heimilið, borgarlandslag, söfn og sýningar. Um leið kynnast nemendur ýmsum kenningum og sjónarhornum sem leggja t.a.m. áherslu á mannslíkamann, kyngervi, neyslu, rými og stað.

Norræn trú (ÞJÓ437G)

Trúarlíf manna á norðurslóðum er tekið fyrir og heimildir allt frá elstu tímum, eins og grafir, rúnasteinar, hellaristur og aðrar fornminjar verða skoðaðar. Einnig verða lesnar lýsingar á norrænum trúarathöfnum í verkum eftir Tacitus, Adam frá Brimum, Saxo Grammaticus og í fornritum Íslendinga eins og Eddukvæðum og Konungasögum. Auk norrænnar trúar verður fjallað um seið og sjamanisma. Örlagatrú er tekin til ítarlegrar umfjöllunar sem meginþáttur í forkristnum átrúnaði á Norðurlöndum. Loks er vikið að því hvernig kristindómur hefur fallið að norrænum lífsháttum og hugsunarhætti. Námskeiðið er kennt á ensku.

Vinnulag:
Kennsla fer fram í fyrirlestrum, og umræðum um fyrirlestra.

Ímynduð samfélög og þjóðmenning: Þjóðir, ímyndir og alþýðuhefðir (ÞJÓ439G)

Námskeiðið fjallar um hvernig sjálfsmyndir og ímyndir af Íslendingum og öðrum þjóðum hafa mótast og hvernig þær vinna með alþýðuhefðir á hverjum stað. Við skoðum íslenskan veruleika og ímyndir í samanburði við reynslu ýmissa grannþjóða og rannsökum hvernig sögur, siðir og minjar skapa þjóðir og móta þær, frá þjóðminjasöfnum til þorrablóta í London; og frá viskídrykkju (í Skotlandi) til víkingasagna (á Norðurlöndum), með viðkomu á Up Helly Aa (á Hjaltlandseyjum) og Ólafsvöku (í Færeyjum); við skoðum hönnunarsýningu (á Grænlandi), norrænar byggðir í Vesturheimi og sendum myndir af öllu saman á samfélagsmiðla.

Við berum niður í kvikmyndum og tónlist, hátíðum, leikjum og skrautsýningum stjórnmálanna. Sérstaklega verður greint hvernig þjóðlegar ímyndir sameina og sundra hópum fólks. Í því samhengi verður horft til kvenna og karla, búsetu (borgar og landsbyggðar), fólksflutninga fyrr og síðar (innfluttra, brottfluttra, heimfluttra), kynþáttahyggju og kynhneigðar. Við rannsökum þessar ímyndir sem hreyfiafl og hugsjón, auðlindir og þrætuepli og skoðum hvernig þeim er beitt í margvíslegu skyni af ólíku fólki á ólíkum stöðum, jafnt af þjóðernispopúlistum sem græningjum, ríkisstofnunum og bönkum, fræðafólki og nemendum.

Átthagar, fríhafnir og heiðardalir: Þjóðfræði staðarins (ÞJÓ446M)

Markmið námskeiðsins er að skoða hvernig fólk tengist ólíkum stöðum með mismunandi hætti: Átthögum, ættaróðulum, heimilum, húsum, götum, hverfum, miðborgum, sveitum, torfbæjum, eyðibýlum, óbyggðum, sumarbústöðum, sólarströndum, sundlaugum, söfnum, skemmtigörðum, kirkjugörðum, þjóðgörðum, helgistöðum, verslunarmiðstöðvum og flugvöllum. Skoðað verður hvernig byggt og óbyggt umhverfi fær merkingu í gegnum það að dvelja á staðnum eða heimsækja. Hvað tengir fólk við tiltekna staði umfram aðra? Hver er munurinn á tengslum fólks við t.d. æskuslóðir og áfangastað? Hvernig máli skiptir munurinn á að vera aðfluttur og innfæddur? Hvað fellst í því að finnast maður tilheyra, eiga heima, á einhverjum stað? Hvernig tengjast flóttamenn, farandverkamenn og aðrir innflytjendur stöðum þeim þeir flytja til og hvernig halda þeir við eða rjúfa tengslin við staðinn og landið sem þeir koma frá? Hvernig tengsl skapar fólk sem er á tímabundnu eða sífelldu flakki tengsl við staði og landslag? Hvernig skapa þeir sem eru aðfluttir eða dvelja tímabundið á tilteknum stað sér heimili. Hvaða hlutverki gegnir reynsla, skynjun, minningar, fagurfræði, samsömun og söguskilningur í þeim tengslum og þeirri merkingu sem staðir hafa í hugum fólks? Hugað verður að því hverjir geta gert tilkall til staða sem sinna eigin og hvernig búsetuþróun (s.s. brottflutningur og fjölmenning) og hugmyndafræði (t.d. á vettvangi tungumáls, þjóðernishyggju og kynþáttahugmyndir) áhrif á hver getur gert tilkall til staðarins og hvernig? Hvernig breytast merkingarvísanir staða frá einum tíma til annars? Hvernig stýra samfélagslegar formgerðir, pólítísk markmið og skilningur á staðarhugtakinu þeirri merkingu sem staðir hafa í hugum einstaklinga og samfélagshópa?