Vinnulag í félagsfræði, mannfræði og þjóðfræði (FMÞ101G)

Markmið námskeiðsins er að undirbúa nemendur fyrir frekara háskólanám. Námskeiðið veitir nemendum alhliða þjálfun í faglegum vinnubrögðum í félagsfræði, mannfræði og þjóðfræði og hjálpar þeim að skipuleggja nám sitt. Fjallað er um grunnatriði gagnaöflunar, heimildameðferðar, fræðilegra skrifa og miðlunar í ræðu og riti.

Auk þess er fjallað um skipulagningu náms og aðferðir sem geta hjálpað nemendum að vinna markvisst að því að ná árangri, s.s. tímastjórnun, verkefnaáætlanir og árangursríkar námsvenjur. Einnig er kynnt hvaða úrræði og stoðþjónusta stendur nemendum til boða.

Sérstök áhersla er lögð á öflun og notkun rafrænna gagna, þ.m.t. gervigreindarverkfæri (í samræmi við akademískar reglur) sem geta stutt við rannsóknir og fræðileg skrif. Einnig hvaða takmarkanir og ábyrgð fylgja slíkri notkun.

Farið er í grunnþætti heimildameðferðar og úrvinnslu gagna, og nemendur þjálfaðir í heimildavinnslu og frágangi tilvitnana, tilvísana og heimildaskrár skv. APA 7.0 staðlinum. Jafnframt er fjallað um grundvallaratriði í framsetningu fræðilegs efnis og þekkingar í ræðu og riti og nemendur þjálfaðir í að skipuleggja og miðla viðfangsefnum á fræðilegan hátt.

Að loknu námskeiði ættu nemendur að hafa skýra hugmynd um þær kröfur sem gerðar eru til fræðilegra vinnubragða nemenda í háskólanámi í félagsfræði, mannfræði og þjóðfræði og þær aðferðir sem beita þarf til að uppfylla þær kröfur.

Inngangur að mannfræði (MAN103G)

Markmið námskeiðsins er að kynna nemendum undirstöðuatriði félagslegrar og menningarlegrar mannfræði og helstu efnisþætti greinarinnar. Fjallað er um verkefnasvið mannfræði, sögu greinarinnar, helstu kennistefnur, rannsóknaraðferðir og hugtök. Ennfremur er fjallað um skipan samfélaga almennt, tengsl vistkerfis og samfélags og félagslegar breytingar. Þá eru einstakir þættir félagsskipunar ræddir s.s. sifjar, stjórnskipan, hagskipan og trúarbrögð og fjallað er um rannsóknir mannfræðinga á íslensku samfélagi.

Etnografía I (MAN106G)

Í námskeiðinu verða lesin sígild rit mannfræðinga á 20. öld. Áhersla verður lögð á að kynna etnógrafíuna í sögulegu samhengi og rithefðir mannfræðinnar. Við lok námskeiðsins er gert ráð fyrir að nemandinn geti gert grein fyrir einkennum etnógrafíunnar og sögu hennar. Að nemandinn geti gert grein fyrir ákveðnum sígildum etnógrafíum á gagnrýninn hátt. Að nemandinn geti gert grein fyrir grunnþekkingu á vettvangsrannsóknum mannfræðinnar. Að nemandinn geti greint etnógrafíur með tilliti til frásagnarforms og fjallað um helstu breytingar á því í sögulegu ljósi. Að nemandinn geti tjáð sig fræðilega, skriflega og munnlega, um mannfræðileg viðfangsefni.

Rannsóknaraðferðir I (MAN201G)

Mannfræðingar beita fjölbreyttum aðferðum í rannsóknum sínum. Námskeiðinu er ætlað að gefa yfirlit yfir þær aðferðir sem notaðar eru við rannsóknir í félagsvísindum og þá sérstaklega mannfræði. Farið verður yfir meginþætti eigindlegra og megindlegra aðferða. Fjallað verður um bakgrunn, takmarkanir og möguleika ólíkra aðferða, sem og tengsl aðferða og kenninga. Námskeiðið er ætlað fyrsta árs nemum í mannfræði.

Mannfræðikenningar I (MAN203G)

Í námskeiðinu er fjallað um helstu kenningar í almennri mannfræði frá upphafi að áttunda áratug 20. aldar. Rakinn er hugmyndalegur aðdragandi að kenningafræði mannfræðinnar. Fjallað er um helstu kennistefnur s.s. þróunarhyggju, virknihyggju og hinar ýmsu tegundir gerðarhyggju, þá höfunda sem mótuðu þessar kennistefnur, verk þeirra og tengsl rannsókna og kenninga.

Etnografía II (MAN204G)

Námskeiðið er framhald af Etnógrafíu I. Í námskeiðinu verða lesin sígild rit mannfræðinga frá seinni hluta 20. aldar til dagsins í dag. Áhersla verður lögð á að kynna etnógrafíuna í sögulegu samhengi og rithefðir mannfræðinnar, sem framhald af þeim etnógrafíum sem lesnar voru í Etnógrafíu I. Við lok námskeiðsins er gert ráð fyrir að nemandinn geti gert grein fyrir einkennum etnógrafíunnar í sögulegu samhengi, sem og stöðu hennar í dag. Að nemandinn geti gert grein fyrir ákveðnum sígildum og nýrri etnógrafíum og á gagnrýninn hátt. Að nemandinn geti gert grein fyrir grunnþekkingu á vettvangsrannsóknum mannfræðinnar og hvernig þær hafa breyst. Að nemandinn geti greint etnógrafíur með tilliti til frásagnarforms og fjallað um helstu breytingar á því í sögulegu ljósi. Að nemandinn geti tjáð sig fræðilega, skriflega og munnlega, um mannfræðileg viðfangsefni.

Etnógrafía: Tilraunir og áskoranir nútímans (FMÞ302G)

Megin viðfangsefni námskeiðsins er að kynna sér nýjar etnógrafíur, sem og nýjar rannsóknir og skrif um etnógrafísk ferli og iðkun. Etnógrafíur eru lesnar og greindar sem og fræðileg skrif um stöðu etnógrafískrar iðkunar í samtímanum og þá leið sem etnógrafísk iðkun mögulega er á. Markmið námskeiðsins er að nemendur öðlist skilning á nútíma etnógrafíum og geti greint þær, bæði í samtímalegu og sögulegu samhengi, sem eina af hornsteinum mannfræðinnar, fyrr og nú

Inngangur að líffræðilegri mannfræði (MAN330G)

Markmið námskeiðsins er að kynna nemendum undirstöðuatriði líffræðilegrar mannfræði og forsögu tegundarinnar Homo sapiens. Fjallað er um grunnþætti erfðafræðinnar, með áherslu á mannerfðafræði og stofnerfðafræði. Fjallað er um þróunarsögu prímata og þá eiginleika sem aðgreina prímata frá öðrum spendýrum, og þá eiginleika sem aðgreina manninn frá öðrum prímötum. Farið er ítarlega í þróunarsögu manntegunda (hominid evolution) með hliðsjón af steingervðum beinum, steinverkfærum og öðrum fornleifum sem fundist hafa í Afríku og víðar. Að lokum er fjallað um erfðafræðilegan breytileika og lífeðlisfræðilega aðlögunarhæfni tegundarinnar Homo sapiens.

Mannfræðikenningar II (MAN331G)

Námskeiðið fjallar um kenningar og kenningalegar nálganir sem verið hafa ofarlega á baugi í mannfræði frá því um miðja síðust öld og fram til dagsins í dag. Áhersla er á praxis kenningar, femínisma, póststrúktúralisma, póstmodernisma og tilvistarmannfræði. Fjallað er um rætur, þróun, sögulegt samhengi og áhrif  þessar nálgana á mannfræði dagsins í dag. Samanburði á kenningalegum nálgunum er ætlað að varpa ljósi á mismunandi afstöðu mannfræðinnar til vettvangsrannsókna sem og margra af lykilhugtökum mannfræðinnar svo sem hugtakanna menning, atbeini, náttúra, kyngervi og samfélag.

Eigindlegar rannsóknaraðferðir (Rannsóknaraðferðir II) (MAN403G)

Markmið námskeiðsins er að nemendur kynnist og fái innsýn í margbreytileika eigindlegra rannsóknaraðferða, kynnist  þeim aðferðum sem einkum snúa að mannfræði og fái reynslu í beitingu þeirra. Fjallað er um sögulegt samhengi vettvangsrannsókna í mannfræði, fræðilegan grundvöll þeirra, stöðu mannfræðings á vettvangi. Nokkrar af helstu aðferðum eigindlegar rannsókna eru kynntar svo sem þátttökuathugun, viðtöl, orðræðu- og texta og myndgreining.  Nemendur vinna saman að athugunum sem snúað samfélagi þeirra og fara í vettvangsferðir og þannig öðlast færni og þekkingu í að beita þessum aðferðum.

Ritun BA ritgerða (MAN502G)

Í þessu námskeiði er nemendum á lokaári í mannfræði veitt aðstoð við að undirbúa ritun lokaritgerðar. Farið verður yfir uppbyggingu verkefnisins, heimildanotkun og frágang.

Nemendur kynna ritgerðarhugmynd sína.

Nemendur athugi að námskeiðið er skylda frá og með Kennsluskrá 2022 og ætlað þeim sem samhliða vinna að Ritgerð til BA-prófs.

Ritun BA ritgerða (MAN502G)

Í þessu námskeiði er nemendum á lokaári í mannfræði veitt aðstoð við að undirbúa ritun lokaritgerðar. Farið verður yfir uppbyggingu verkefnisins, heimildanotkun og frágang.

Nemendur kynna ritgerðarhugmynd sína.

Nemendur athugi að námskeiðið er skylda frá og með Kennsluskrá 2022 og ætlað þeim sem samhliða vinna að Ritgerð til BA-prófs.

Ritun BA ritgerða II (MAN607G)

Í þessu námskeiði er nemendum á lokaári í mannfræði veitt aðstoð við að undirbúa ritun lokaritgerðar. Farið verður yfir uppbyggingu verkefnisins, heimildanotkun og frágang

Nemendur flytja fyrirlestur um ritgerðarefni sitt á málstofu

BA-ritgerð í mannfræði (MAN261L, MAN261L, MAN261L)

BA ritgerðin er unnin undir handleiðslu fastráðins kennara við deildina. Nemendur sækja um leiðbeinanda í lokaverkefni sínu á þar til gerðu eyðublaði en nánari upplýsingar eru sendar þeim sem eru skráðir í BA ritgerð.

Athugið að ef nemandi ætlar að skrifa að sumri til þá þarf nemandi sjálfur að finna sér leiðbeinanda innan námsbrautar. Ekki þarf að skila inn umsókn þar sem ekki allir kennarar við námsbrautina hafa tök á því að leiðbeina á sumrin. Vinnuáætlun sumarsins er alfarið í samráði við leiðbeinanda.

Nánari upplýsingar um ritgerðarskrifin er að finna á heimasíðu deildar, sjá hér:

https://ugla.hi.is/kerfi/view/page.php?sid=3106

BA-ritgerð í mannfræði (MAN261L, MAN261L, MAN261L)

Ritgerðirnar eru unnar undir handleiðslu fastráðinna kennara við deildina. Nemendur sækja um leiðbeinanda í lokaverkefni sínu á þar til gerðu eyðublaði.

Athugið að ef nemendur ætla að skrifa að sumri til þá þarf nemandi sjálfur að finna sér leiðbeinanda innan námsbrautar. Það þarf ekki að skila inn umsókn þar sem ekki allir kennarar hafa tök á því að leiðbeina á sumrin. Vinnuáætlun sumarsins er svo í alfarið í samráði við leiðbeinanda.

Nánari upplýsingar um ritgerðarskrifin er að finna hér á heimasíðu deildar.

BA-ritgerð í mannfræði (MAN261L, MAN261L, MAN261L)

Ritgerðirnar eru unnar undir handleiðslu fastráðinna kennara við deildina. Nemendur sækja um leiðbeinanda í lokaverkefni sínu á þar til gerðu eyðublaði, nánari upplýsingar eru sendar þeim sem eru skráðir í BA ritgerð.

Athugið að ef nemendur ætla að skrifa að sumri til þá þarf nemandi sjálfur að finna sér leiðbeinanda innan námsbrautar. Það þarf ekki að skila inn umsókn þar sem ekki allir kennarar hafa tök á því að leiðbeina á sumrin. Vinnuáætlun sumarsins er svo í alfarið í samráði við leiðbeinanda.

Nánari upplýsingar um ritgerðarskrifin er að finna á heimasíðu deildar, sjá hér:

https://ugla.hi.is/kerfi/view/page.php?sid=3106

Mentor í Spretti (GKY001M)

Í námskeiðinu felast verkefni nemenda í  að vera mentor fyrir þátttakendur á framhalds- og háskólastigi í verkefninu „Sprettur”. Mentorar sinna því mikilvæga starfi að styðja og hvetja ungmenni í námi og félagslífi. Hlutverk mentora er að skapa uppbyggjandi samband við þátttakendur, vera jákvæð fyrirmynd og taka þátt í sameiginlegum viðburðum skipulögðum í Spretti. Mentorhlutverkið snýst um tengslamyndun og samveru sem felur í sér skuldbindingu gagnvart ungmennunum sem mentor styður.  

Sprettur er verkefni sem styður við nemendur með innflytjenda- eða flóttamannabakgrunn sem koma úr fjölskyldum þar sem fáir eða engir hafa háskólamenntun.  Nemendur í námskeiðinu eru mentorar þátttakenda og eru þeir tengdir saman með hliðsjón af sameiginlegu áhugasviði. Hver mentor ber ábyrgð á að styðja tvo þátttakendur. Mentorar skipuleggja samveru og verja þremur klukkustundum á mánuði (frá ágúst fram í maí) með þátttakendum í Spretti, þremur klukkustundum í mánuði í heimavinnuhópi og mæta í fimm málstofur sem dreifast yfir skólaárið. Nemendur skila dagbókarfærslum á Canvas í nóvember og mars. Dagbókarfærslur byggjast á lesefni og hugleiðingum nemenda um mentorstarfið. Námskeiðið er kennt á íslensku og ensku.  

 Nemendur sækja um þátttöku á námskeiðinu. Sjá rafrænt umsóknareyðublað.  Umsækjendur fara í viðtal og eru 15-30 nemendur valdir til þátttöku.   

Frekari upplýsingar um verkefnið „Sprettur” má nálgast hér: www.hi.is/sprettur 

Tölfræði I: Inngangur (FÉL306G)

Markmið námskeiðsins er að nemendur öðlist undirstöðuþekkingu á tölfræði félagsvísinda. Nánar er fjallað um mælingar á miðlægni og dreifingu breyta. Stefnt er að því að nemendur geti gert grein fyrir helstu hugtökum ályktunartölfræði og framkvæmt marktektarpróf. Ennfremur er fjallað um mælingar á tengslum breyta, þ. á m. krosstöflur og einfalda aðhvarfsgreiningu. Þá er stuttlega fjallað um aðferðir til þess að stjórna breytum, s.s. hlutatöflur og hlutfylgni. Auk bóklegrar kennslu læra nemendur að nota tölfræðiforritið SPSS til þess að framkvæma útreikninga.

Þjóðerni, innflytjendur og þverþjóðleiki (MAN344G)

Námskeiðið fjallar um framlag mannfræðinnar til rannsókna á þjóðerni, fjölmenningarlegu samfélagi, innflytjendamálum og kynþáttahyggju. Gerð verður grein fyrir helstu viðfangsefnum mannfræðinnar á þessum sviðum og ólíkir fletir athugaðir í ljósi mikilvægis þjóðernis og fólksflutninga í heiminum í dag. Meðal annars verður skoðað við hvaða kringumstæður þjóðerni verður mikilvægt. Einnig verða athuguð tengsl þjóðernis við aðra þætti eins og stétt, kyn og menningu. Skoðuð verða þjóðernisfyrirbæri og fjölmenningarleg samfélög eins og þau birtast á mismunandi hátt á Íslandi og annars staðar í heiminum.

Mannfræði kynmenningar (MAN353G)

Í námskeiðinu verða helstu hugtökin innan kynmenningar, kyn, kyngervi og kynhneigð, sett í samhengi við mannfræðilegar rannsóknir og þekkingu. Markmiðið er að nemendur öðlist góðan skilning á þessum hugtökum, hvernig þau eru í sífelldri endurmótun og hvernig þau móta samfélög og menningu hvarvetna. Fjallað verður um hvernig mannfræðirannsóknir á fyrri hluta 20. aldar voru mótaðar af ríkjandi kynjaviðmiðum og rýnt í áhrif femínískrar baráttu síðastliðinnar hálfrar aldar á tilurð og þróun fjölbreyttra mannfræðirannsókna. Áhersla verður lögð á að greina einkenni femínískra og hinsegin samtímarannsókna og nemendur kynnast efnistökunum í gegnum valdar etnógrafíur og aðra texta af vettvangi auk yfirlitsgreina um kynmenningu.

Hagræn mannfræði: Neysla, markaður og menning (MAN433G)

Í námskeiðinu er hið hagræna skoðað út frá menningu og samfélagi. Hnattvæðing efnahagslífsins hefur skapað ný rannsóknarviðfangsefni mannfræðinga í tilraunum þeirra til að skilja tengsl hagkerfis, samfélags og merkingu sem vörum eru gefnar í daglega lífinu. Í námskeiðinu er bæði farið í eldri rannsóknarsvið í hagrænni mannfræði um gjafaskipti, verslun og framleiðslu á meðal smábænda og nýrri rannsóknir um neyslumynstur og verslun í nútímanum, um fair trade og nútíma hnattræna fjöldaframleiðslu á vörum. Skoðuð verður mannfræðilega sýn á hugtök eins og vinnu, vinnutengda flutninga, neyslu hnattrænt hagkerfi og markað.

Samfélag múslíma á Íslandi og á Vesturlöndum í mannfræðilegu ljósi (MAN352G)

Markmið námskeiðsins er að kynna og fjalla um samfélag múslíma á Íslandi og á Vesturlöndum og verður saga þeirra rakin í stuttu máli, sem og staða þeirra almennt. Lögð er áhersla á menningarlegan og félagslegan margbreytileika þessara samfélaga, sem og samskipti þeirra við meirihlutasamfélagið sem þau eru hluti af. Fjallað verður um íslenska nýmúslíma, þ.e. Íslendinga sem hafa tekið íslamstrú, og staða þeirra og reynsla sett í samhengi við nágrannalönd okkar. Auk þess verður fjallað um íslamófóbíu (andúð á íslam og múslímum), hvernig hún birtist og hvernig hægt er að skilgreina hana. Notast verður m.a. við dæmi frá hinu svokallaða moskumáli 2013 (og áfram) og litið verður á opinbera umfjöllun og orðræðu um múslíma og íslam á Íslandi, og verður það sett í samhengi við hina alþjóðlegu orðræðu um stöðu múslíma á Vesturlöndum.

Umhverfismannfræði (MAN509M)

Námskeiðið fjallar um rannsóknir mannfræðinnar og annarra fræðigreina félags- og mannvísinda á náttúru, umhverfi og tengslum manneskjunnar og umhverfis hennar. Ýmis grunnhugtök og fræðilegar hugmyndir sem umhverfismannfræðin og skyldar greinar nota verða kynnt og rædd.

Gerð er grein fyrir ýmsum tilraunum til að varpa ljósi á tilurð og einkenni ýmissa menningarstofnana og félagslegra ferla með skírskotun til vistkerfa og efnislegra skilyrða sem forsendu tilvistar þeirra. Þá verður vikið að gagnrýni sem þessi sjónarmið hafa sætt. 

Sérstaklega verður vikið að þeim nýju viðhorfum sem skapast hafa í umhverfismálum á síðustu árum, meðal annars hvað varðar auðlindanýtingu af ýmsu tagi og umhverfishyggju.

Síðast en ekki síst verður farið yfir ýmsa snertifleti loftslagsbreytinga og samfélaga víða um heim. Loftslag, loftslagsbreytingar og samfélög og menning verða einnig skoðuð í sögulegu ljósi, út frá ýmsum kenningum sem hafa komið fram um samband þeirra og gagnkvæm áhrif.

Nokkur etnógrafísk dæmi um samspil manns og umhverfis eru höfð til hliðsjónar í námskeiðinu. 

Almenn félagsfræði (FÉL102G)

Fjallað er um hið félagsfræðilega sjónarhorn; helstu kenningar og beitingu þeirra á viðfangsefni í fortíð og samtíma. Markmið námskeiðsins er að nemendur öðlist yfirsýn um þekkingu helstu viðfangsefnum félagsfræðinnar. Áhersla er lögð á að tengja saman kenningar og niðurstöður rannsókna. Auk umfjöllunar um klassískar kenningar, nútímavæðingu og um miðlæg hugtök á borð við félagsgerð (social structure) og menningu (culture), kynnast nemendur rannsóknum á veigamiklum viðfangsefnum, t.d. lagskiptingu, fjöldahreyfingum, skipulagsheildum, hnattvæðingu, frávikum og sjúkdómum, kynjafræði, börnum og unglingum, innflytjendamálum og lífshlaupinu.

Félagssálfræði (FÉL109G)

Í námskeiðinu verður í upphafi fjallað um kenningarlegar forsendur félagsfræði og sálfræði og tengingu þeirra í félagssálfræði. Hópamyndun og samskipti innan hópa eru lykilþættir í umfjölluninni. Sérstök áhersla er á aðferðafræði félagssálfræðinnar s.s. þátttökuathuganir og tilraunir. Þá verður fjallað um hagnýta þætti félagssálfræðinnar t.d. í tengslum við afbrot, atvinnulíf og mannauðsstjórnum. Nemendur vinna verkefni á grundvelli rannsóknatexta sem hefur að markmiði aukinn skilning á samspili kenninga, aðferða og hagnýtingar. Það verkefni er helmingur námsmats, skriflegt próf hinn helmingurinn.

Að námskeiði loknu eiga nemendur að þekkja grunnhugtök í félagssálfræði og geta beitt þeim á samtímaviðfangsefni

Karlar og karlmennska (FÉL209G)

Markmið námskeiðsins er að kynna nemendum helstu áherslur þeirra sem rannsaka karla sem samfélagslegt kyn (gender). Gerð verður grein fyrir þeim þremur meginaðferðum sem beitt hefur verið við karlarannsóknir á þessari öld; sálgreiningu, félagssálfræði (kyn"hlutverk") og nýrri þróun í félagsvísindum sem leggur áherslu á "sköpun" eða "byggingu" karlmennsku. Fjallað verður um mismunandi gerðir karlmennsku og hvernig tilurð þeirra, niðurrif og uppbygging tengist öðrum formgerðum samfélagsins. Þáttur karla í uppeldis- og umönnunarstörfum innan og utan heimilis verður skoðaður og fjallað um íslenska rannsókn um karlmennsku og fjölskyldutengsl.

Afbrotafræði (FÉL309G)

Í námskeiðinu verður afbrotafræðin og helstu viðfangsefni hennar kynnt. Í grófum dráttum skiptist námskeiðið í tvennt. Í fyrri hlutanum verður farið í helstu kenningar og rannsóknir til að varpa ljósi á eðli afbrota og samfélagslegra viðbragða við þeim. Í þessu skyni verður klassísk og pósitívísk afbrotafræði skoðuð. Sérstök áhersla verður lögð á ýmsar félagsfræðilegar kenningar og rannsóknir á afbrotum, s.s. framlag formgerðarhyggju, samskiptaskólans og átakakenninga. Í síðari hluta námskeiðsins verða fjórar tegundir afbrota teknar fyrir (ofbeldisglæpir, kynferðisbrot, fíkniefnabrot og viðskiptaglæpir) og þær metnar í ljósi kenninga úr fyrri hluta og opinberrar stefnumörkunar í þessum málaflokkum.

Fjölmiðlafræði (Inngangur að fjölmiðlafræði) (FÉL323G)

Markmið námskeiðsins er að veita nemendum þekkingu á félagsfræðilegum grundvelli fjölmiðla og þætti þeirra í samheldni flókinna þjóðfélaga. Yfirlit verður veitt um sögu boðskipta frá fyrstu prentuðum blöðum til stafrænnar miðlunar og áhersla lögð á að veita nemendum innsýn í samspil fjölmiðla við samfélagið og einstaklingana sem það skipa. Fjallað verður um helstu kenningar og niðurstöður innlendra og erlendra rannsókna á notkun og áhrifamætti fjölmiðla og er eignarhald, sjálfstæði fjölmiðla- og blaðamanna og fréttaframleiðsla á meðal þess sem er skoðað auk þess sem sígildar kenningar um dagskrár- og innrömmunaráhrif, siðafár, áróður, orðræðu og ímyndasköpun koma við sögu.

Félagsfræði dægurmenningar: Kvikmyndir, tónlist og annað afþreyingarefni (FÉL328G)

Að nota hið félagsfræðilega sjónarhorn á dægurmenningu getur hjálpað til við að skilja og skýra hina ýmsu þætti félagsgerðar, félagslegra samskipta og athafna sem og félagslegra breytinga. Í námskeiðinu verður farið í greiningu á afþreyingarefni eins og kvikmyndum, sjónvarpsþáttum og dægurtónlist með það að markmiði að nemendur fái þjálfun í því að beita sjónarhorni félagsfræðinnar og félagsfræðilegum kenningum á mismunandi félagslegar kringumstæður.

Kynferðisbrot, lög og réttlæti (FÉL601M)

Umræðan um kynferðisbrot og hvernig eigi að bregðast við þeim hefur farið hátt síðustu misseri, þá sérstaklega í kjölfar #MeToo hreyfingarinnar. Rannsóknir sýna að einungis lítill hluti kynferðisbrotamála eru kærð til lögreglunnar og aðeins örlítill hluti þeirra lýkur með sakfellingu. Því má segja að málaflokkurinn einkennist af réttlætishalla. Í auknum mæli sjáum við einnig þolendur kynferðisbrota segja sögu sína á samfélagsmiðlum eða í fjölmiðlum og í sumum tilvikum eru meintir gerendur ásakaðir opinberlega sem getur vakið ólík viðbrögð og haft ýmiss konar afleiðingar.

Í þessu námskeiði verður leitað skýringa á þessari samfélagsþróun út frá sjónarhóli félags- og afbrotafræði. Í námskeiðinu verður meðal annars leitað svara við eftirfarandi spurningum: Hverjir fremja kynferðisbrot og af hverju? Hvernig er reynsla karla sem verða fyrir kynferðisbrotum önnur en reynsla kvenna? Hver er munurinn á réttarstöðu sakborninga og réttarstöðu brotaþola? Af hverju er munur á ætlun og framkvæmd laganna? Hvernig hefur refsivörslukerfið þróast? Hver er munurinn á lagalegu réttlæti og félagslegu réttlæti? Hvernig eru óhefðbundin réttarkerfi betri eða verri en hefðbundin réttarkerfi? 

Flóttafólk og umsækjendur um alþjóðlega vernd (FVS102M)

Markmið námskeiðsins er að auka þekkingu og skilning fagfólks og háskólanema á málefnum flóttafólks og umsækjenda um alþjóðlega vernd frá sjónarhóli félagsráðgjafar, lögfræði og mannfræði. Í námskeiðinu verður m.a.  fjallað  um:

• Málefni  flóttafólks og umsækjenda um alþjóðlega vernd almennt í heiminum í dag en sérstök áhersla lögð á Ísland,
• Helstu kenningar og megináherslur fræðimanna í málaflokknum,
• Skilgreiningar helstu hugtaka,
• Réttarstöðu flóttafólks skv. íslenskum rétti og alþjóðarétti sem og tengsl milli mannréttinda og verndar flóttamanna,
• Ólíka stöðu karla, kvenna og barna,
• Einstaka hópa flóttafólks svo sem kvótaflóttafólk, umsækjendur um alþjóðlega vernd, börn án fylgdarmanns, ríkisfanglausa einstaklinga, þolendur mansals  o.fl.,
• Áhrif landflótta á líf einstaklinga og fjölskyldna og þá fjölmörgu áhrifaþætti sem móta stöðu og reynslu  í nýju landi.

Samfélög manna og örvera: Örverur, menning, heilsa, og umhverfi (MON002M)

Námskeiðslýsing

Hvað segir skyrgerð okkur um þróun íslensks samfélags? Hver eru áhrif þarmaflórunnar á heilsu okkar? Hvernig losum við okkur við úrgang í þéttbýli á umhverfisvænan hátt og hvaða þögli meirihluti jarðarbúa er þar að verki? Lykillinn að öllum þessum spurningum er sá sami:  Samfélög örvera hafa mótað jörðina og íbúa hennar frá upphafi lífs eða í milljarða ára. Til að skilja og takast á við áskoranir 21. aldar varðandi umhverfi, heilsu og samfélag, þurfum við að skilja hlutverk þessara fyrstu lífvera betur og hvernig það tvinnast saman við líf okkar sjálfra og nágranna okkar í lífríkinu. Nýlegar rannsóknir sýna að meirihluti frumanna í og á mannslíkamanum tilheyrir fjölbreyttum tegundum örvera. Þýðir það að menn séu örverur? Eða “bara” að samlífið við örverur sé nánasta og mikilvægasta sambandið sem við eigum í? Námskeiðið býður nemendum að kanna samlífi örvera og manna út frá ýmsum sjónarhornum, sem eru m.a. ættuð úr örverufræði og þjóðfræði, matvælafræði, næringarfræði og mannfræði. Litið verður til þess hvernig örverur koma að þróun og varðveislu matvæla í samfélögum manna, hlutverk þeirra í meltingunni og tengsl við andlega og líkamlega heilsu. Einnig hvernig örverur viðhalda lífsnauðsynlegum hringrásum lífrænna efna  og geta umbreytt rusli og úrgangi í endurnýjanlegt form eins og heilbrigðan jarðveg.

Námskeiðið vinnur út frá hugmyndinni um „eina heilsu“ sem mótast hefur síðustu áratugi og vísar til þess að heilbrigði umhverfis, manna og annarra dýra, og samfélaga, er samtengt á þann hátt að niðurbrot á einhverju þessara sviða leiðir til niðurbrots á öðrum. Efnið verður skoðað út frá einstökum dæmum um samlífi örvera og manna, eins og áhrifum örvera á bragð og samsetningu matvæla, áhrifum mataræðis á þarmaflóru, hlutverki gerjunar í mótun mannlegra tengsla og hvernig losunarkerfi í þéttbýli rjúfa hringrás næringarefna í umhverfi mannsins.

Inngangur að þjóðfræði (ÞJÓ103G)

Þjóðfræði kynnt sem fræðigrein á íslenska og alþjóðlega vísu. Helstu hugtök þjóðfræðinnar skýrð sem og svið hennar. Rætt er meðal annars um kenningar um hópa, efnismenningu, siði, túlkun þjóðfræðiefnisins og hlutverk þjóðfræðinnar. Þá verður rætt ítarlega um rannsóknarsögu þjóðfræði hérlendis og í nágrannalöndum. Stuðst verður við aðalinngangsrit um þjóðfræði og greinar helstu þjóðfræðitímarita.

Vinnulag
Kennsla fer fram í fyrirlestrum kennara og umræðum hópsins, auk þess sem nemendur flytja fyrirlestra og stjórna umræðum.

Mannskepnur og önnur dýr (ÞJÓ110F)

Kennsla fer fram með fyrirlestrum, umræðu, rafrænum fyrirlestrum og vettvangsferðum í náttúru og á söfn.

Samskipti manneskjunnar við önnur dýr er viðfangsefni þessa námskeiðs sem við nálgumst frá bæði fræðilegum og listrænum sjónarhornum. Nemendur vinna sjálfstæð verkefni, um dýr að eigin vali, þar sem áhersla er einnig lögð á sjónræna framsetningu - t.d. teikningar eða ljósmyndir.  Í fyrirlestrum verður m.a. fjallað um hvítabirni, hvali, geirfugla og lunda og nýlegar rannsóknir á þeim.  Fjallað verður um áhrifavald og ólíkar birtingarmyndir dýra í margvíslegu listrænu og menningarlegu samhengi, til dæmis í fornbókmenntum, þjóðsögum, munnmælum, kvikmyndum, fréttum, efnismenningu og ferðamennsku. Þá verður til dæmis hugað að „framhaldslífi“ dýra í formi listmuna, safngripa og minjagripa. Við munum skoða gripi í einkaeigu og á opinberum vettvangi og spyrja spurninga á borð við: hvað gerist þegar lifandi dýri er breytt í safngrip? Hvernig þróast og breytist merking dýrsins í ólíku samhengi? Hvernig mótast hugmyndir okkar um dýr? Tekist verður á við hlutverk ólíkra dýra í þekkingasköpun og mótun orðræðu um loftslagsmál og málefni norðurslóða, tengsl við ákveðin landsvæði og menningarhópa og hlutverk þeirra í ímynda- og sjálfsmyndasköpun bæði fortíðar og samtíma.  Stigið verður út fyrir hefðbundna ramma sem snúa að aðgreiningu manna/dýra og annarra lífvera um leið og við könnum samtvinnaða hugmynda- og vistheima þeirra.

Markmið

Markmið námskeiðs er að velta upp áríðandi spurningum og málefnum er snúa að sambúð fólks og dýra, loftlagsbreytingum, útrýmingu dýrategunda og sjálfbærni. Við munum íhuga hvernig listamenn, rannsakendur, aðgerðasinnar og söfn hafa tekið þátt í umræðu um þessi málefni og hvernig hægt sé að þróa umræðuna áfram. Við munum skoða hvernig mismunandi lista- og menningarminjasöfn miðla hugmyndum og upplýsingum um samband manna og dýra í gegnum safneign sína og sýningar. Nemendur eru hvattir til að nálgast, með gagnrýnum hætti, sjónrænt efni, muni, gripi og texta, bæði rafrænt en einnig með heimsóknum á söfn og sýningar. 

Álfar, femínistar og hryðjuverkamenn: Menning, hópar og valdatengsl í samtímanum (ÞJÓ328G)

Í námskeiðinu skoðum við hvernig þjóðfræðaefni vegnar í vestrænum nútímasamfélögum og rýnum í fjölmiðlaefni, kvikmyndir og internetið, auk þess sem við skoðum munnlega og verklega geymd. Á meðal þess sem við tökum til athugunar eru flökkusagnir og ævintýri, trú og fordómar, leikir og hátíðir, veggjakrot og brandarar, og allra handa siðir og venjur. Markmiðið er að bæta skilning okkar á hversdagslegum undirstöðum nútímamenningar og auka meðvitund okkar um allt það "ómerkilega" sem á ríkan þátt í að móta sjónarhorn okkar á samfélagið og viðhorfið til náungans. Stuðst verður við nýjar og nýlegar rannsóknir í þjóðfræði, menningarfræði og skyldum greinum.

Vinnulag

Kennsla fer fram í fyrirlestrum og umræðum.

Líffræðileg mannfræði (MAN004G)

Athugið námskeiðið er aðeins kennt sem lesnámskeið 

Hér er fjallað ítarlega um afmörkuð viðfangsefni líffræðilegrar mannfræði sem kynnt voru í námskeiðinu Inngangi að Mannfræði II. Áhersla er lög á umfjöllun um landfræðilegt, vistfræðilegt og félagslegt samhengi í þróunarsögu manntegunda. Fjallað er um ólíkar tilgátur um uppruna Homo sapiens með hliðsjón af beinum og öðrum fornleifum. Kynntar eru erfðarannsóknir sem varpa ljósi á uppruna Homo sapiens, útbreiðslusögu tegundarinnar og skyldleika hennar við aðrar núlifandi og útdauðar tegundir. Þar á meðal er fjallað um einangrun og greiningu erfðaefnis úr fornum líkamsleifum (ancient DNA). Rætt er um hvernig samanburðarrannsóknir á sviði málvísinda geta aukið þekkingu á útbreiðslusögu mannkynsins. Að lokum er fjallað um kenningar um uppruna menningar og félagslegs atferlis og að hve miklu leyti atferli mannkyns í nútíð er mótað af þróunarsögu manntegunda á fornsteinöld.

Ógnir framtíðar og fortíðar – Ferðalag til fortíðar og rústa framtíðarinnar (MAN051M)

Vaxandi óánægja og fordómar hafa einkennt tuttugustu og fyrstu öldina, undir sterkum áhrifum frá óvissu og tilfinningu fyrir óvissri framtíð. Þessi ótti við apókalýptískri eða dystópískri framtíð fléttast saman við sterka kröfu um uppgjör við óréttlæti og ofbeldi fortíðar. Mikilvægt er í þessu ljósi að skoða gagnrýnið hvernig saga, minni og vald móta samtímakreppur og þær framtíðir sem oft má sjá ímyndaðar í nútímanum. Þetta námskeið skoðar kreppur og framtíðarsýn sem einkenna 21. öldina sem og nýlegar tilraunir til að takast á við fortíðina. Í gegnum nýleg fræðirit rannsökum við hvernig kreppur eru upplifaðar og hvernig framtíðin er bæði ímynduð og umdeild í samtímanum. Í því samhengi skoðum við hvernig leifar fortíðarinnar geta varpað ljósi á áskoranir dagsins í dag. Hluti námskeiðsins felur í sér að takast á við afnýlendunarsjónarmið. Afnýlendun, í þessu samhengi, er ekki aðeins pólitískt ferli til að aflétta nýlendukerfum heldur að ögra arfleifð nýlendustefnu í alþjóðlegum ójöfnuði, þekkingarkerfum og hvernig fólk ímyndar sér framtíðina. Með því að greina hvernig nýlenduhugsun heldur áfram að birtast í nútímakreppum—svo sem umhverfivá, efnahagslegu misrétti og kerfisbundnum kynþáttafordómum—er leitast við að skilja hvort afnýlendunar nálganir geti boðið upp á leiðir til réttlátari framtíðar. Hver er uppspretta kvíða í samtímanum? Hvernig móta leifar nýlendu fortíðar nútímakreppur? Veita gagnrýnar kenningar valkosti við þær dystópísku framtíðarsýn sem oft einkennir samtímann? Hvernig hjálpar hugtakið „fjölkreppa“—samofnar kreppur sem spanna vistfræðileg, efnahagsleg og félagsleg svið—okkur að skilja sameiginlega reynslu okkar á 21. öldinni? Með því að takast á við þessar spurningar býður þetta námskeið nemendum að skoða gagnrýnið samspil kreppu, minnis og framtíðarsköpunar og að endurhugsa flækjur samtímans.

Efst á baugi (MAN081G)

 Í námskeiðinu er fjallað um  samtíma kenningar út frá ákveðnum þemum.  Kennarar námskeiðs deila með nemendum lesefni sem tengist nýlegum rannsóknarverkefnum.  Mikið er lagt upp úr virkri þátttöku nemanda

Trú og töfrar (MAN329G)

Markmið námskeiðsins er að kynna hugmyndir og kenningar í mannfræði um trúarbrögð. Fjallað er sögulega um hugmyndir í mannfræði um þessi efni og hugmyndir og kenningar þær sem fram hafa komið kynntar. Efnislega er í námskeiðinu einkum fjallað um trú, töfra og galdur.

Mannfræði Íslands: Fortíð, nútíð og framtíð (MAN438G)

Námskeiðið fjallar um nokkur lykilatriði íslensks þjóðfélags og menningar frá sjónarhóli mannfræðinnar. Það gefur sögulegt yfirlit rannsókna í mannfræði á Íslandi og leggur sérstaka áherslu á málefni íslensks nútíma samfélags.  Kennt verður á ensku til þess að gera námskeiðið aðgengilegt nemendum sem eru ekki íslensku mælandi og til þess að efla ensku kunnáttu og þjálfa fræðileg skrif nemenda á ensku.

Póstsósíalismi og mannfræði mið- og austur Evrópu (MAN449G)

Þrátt fyrir lok kalda stríðsins og upplausn austurblokkarinnar myndar ágreiningur milli austurs og vesturs áfram ás innan Evrópu. Hvað  einkennir Mið- og Austur Evrópu í dag? Hver er ímynd og hugmyndafræði Austur Evurópu innan svæðisins og utan þess? Námskeiðið fjallar um hugmyndina um Mið- og Austur Evrópu frá mannfræðilegu sjónarhorni.  Einnig um félags- og menningarlegar afleiðingar  óljósrar stöðu svæðisins og skynjaða öðrun þess í Vestur Evrópu.

Megináherslan er á umskipti frá ríkissósíalisma til lýðræðis og einkaframtaks í Mið- og Austur Evrópu, þar sem nemendur kynnast gagnrýninni umræðu  um þær pólitísku umbreytingar sem hafa orðið. Námskeiðið leggur áherslu á (er þó ekki takmarkað við) staðbundna  mannfræðilegar vettvangsrannsóknir Mið- og Austur Evrópu sem varpa ljósi á upplifun og daglegan veruleika fólks eftir að kommúnistaríkin voru upprætt. Þar er fjallað um sjálfsmyndarmótun  og ýmsar félagslegar og efnahagslegar áskoranir sem blasa við á svæðinu. Hugtökin póstsósíalismi og póstkommúnismi eru skoðuð í tengslum við eftirlendukenningar.

Mannfræði borga (MAN507M)

According to the United Nation’s Department of Economic and Social Affairs, slightly over half of the world’s population lives in urban areas. This is projected to be 66% percent by the year 2050, with Africa and Asia accounting for 90% of this new urban growth. Urban anthropology has increasingly played a critically important role in the development of the discipline of anthropology in terms of theory, research methods and social justice movements. This course provides an historical overview of the development of urban anthropology and on through to recent developments. An emphasis will be placed on anthropological theory and research methods, but also issues such as social justice, architecture, design and urban planning. The course will cover, among others, the early Chicago ethnographers and early urban poverty research, utopian and modernist urban planning, power and built form, divisions and gated communities, crime and urban fear, urban homelessness, and the governance of built spaces. The course will conclude with a section on cities in transition, which includes a focus on the post-industrial/global city, the effects of neoliberalism on urban spaces, and a discussion of the possible future(s) of urbanism and the role of anthropology in understanding these developments.

Students must have completed 120 ECTS in their BA study before attending this course

Félagsfræði fólksflutninga (FÉL034G)

Í auknum mæli er ungt fólk á farladsfæti. Þessi aukning kemur í kjölfar almennrar fólksfjölgunar, tæknilegra breytinga, víðara upplýsingaflæðis og breytta búsetuskilyrða. Flutningarnir vara mismunandi lengi en hafa til að mynda mikil áhrif á sjálfsvitund, félagstengsl og atvinnumöguleika. En tækifæri til flutninga sem bjóðast ungu fólki eru gjarnan samofin kyni, kynvitund, menntun, stétt, þjóðerni og ríkisborgararétti. Dæmi um slíka flutninga eru skiptinám, íþróttaiðkun, sjálfboðastarf, au-pair, ástarflutningar, heilsuflutningar, stríðsflutningar, alþjóðlegur aktivismi, glæpastarfsemi og langvarandi ferðalög.

Nýleg fræði um reynslu ungs fólks af hreyfanleika hafa verið að ryðja sér rúms innan félagsfræðinnar. Þar er gjarnan miðað við aldurinn 15-30 ára þegar talað er um ungt fólk. Samantekið varpa þessi fræði ljósi á hvaða efnahagslegu og persónulegu hvatar liggja að baki flutningum. Einnig hvernig félagslegt net, ímyndasköpun og tímabundnar aðstæður, eins og t.d. efnahagsleg kreppa eða þátttaka í réttindabaráttu, eru samofnar hvötum til flutninga. Fræðin draga líka fram hvaða hömlur, stofnanabundnar, félagslegar og fjárhagslegar, koma upp í kringum flutningana og á meðan á flutningunum stendur, og flétta við atbeina unga fólksins til að takast á við breyttar aðstæður. Að lokum sýna fræðin fram á áhrifin af flutningunum; á þá sem flytja persónulega, á fjölskyldumeðlimi og á viðkomustaðina.

Í þessu námskeiði verður því fjallað um kenningar um flutninga ungs fólks og stuðst við nýtilkomnar fræðigreinar á þessu sviði. Námskeiðið er ætlað sem kynningarnámskeið fyrir nemendur um félagslegan og landfræðilegan hreyfanleika í nútímasamfélagi. Áherslan er á að draga fram margvíslega reynslu ungs fólks af flutningum ásamt því að rýna í félagslega stöðu þeirra, völd og valdaleysi. Gagnrýnu ljósi verður beint að samtvinnun breyta í hnattrænu samhengi. Nemendur eru því hvattir til að rýna í efnið út frá fræðigreinum, eigin reynslu og framtíðarsýn fyrir íslenskt samfélag

Frávik, félagslegt taumhald og jaðarsetning (FÉL262G)

Í námskeiðinu er fjallað um frávik (deviance), félagslegt taumhald (social control) og jaðar­setningu (marginalization) frá félagsfræðilegu sjónarhorni. Farið er yfir helstu kenningar um einstaklingsbundna hvata og félagslegan þrýsting sem leiða til frávika og kenningar um hvernig samfélög skilgreina frávik og stimpla (label) tiltekna einstaklinga sem frávika (deviants). Áhersla er lögð á valdatengsl og valdabaráttu í ákvörðun frávika eftir kyni, aldri, stéttarstöðu og annarri félagslegri lagskiptingu og átök milli menningarheima. Jafnframt er fjallað ítarlega um baráttu mismunandi félagslegra stofnana um eignarhald á tilteknum frávikum í aldanna rás með áherslu á sjúkdómsvæðingu frávika. Loks er fjallað um normalíseringu tiltekinna einkenna, við­horfa og hegðunar sem áður voru álitin félagsleg frávik. Tekin eru tiltekin dæmi um frávik svo sem vímuefnaneyslu, kynhegðun og sjálfsskaða, sem og samfélagsleg viðbrögð við tiltekn­um hugmyndum og líkamlegum einkennum sem félagslegum frávikum. Í námskeiðinu fá nemendur tækifæri til að velta þessum viðfangsefnum fyrir sér í stærri og minni hópum og kafa dýpra í tiltekið viðfangsefni að eigin vali.

Ójöfnuður: Efnahagur, kyn og minnihlutahópar (FÉL264G)

Ójöfnuður hefur löngum verið eitt meginhugtak félagsfræðinnar, enda hefur hún mikið fjallað um hvernig gæðum í samfélaginu er skipt og með hvaða afleiðingum. Lengi var talið að Ísland væri tiltölulega jafnt samfélag, en endurskoðun á fortíðinni hefur leitt í ljós að ójöfnuður hefur verið meiri en við höfum viljað viðurkenna í gegnum tíðina. Það sem er kannski mikilvægara er að efnahagslegur ójöfnuður hefur verið breytilegur til lengri tíma og frá tíunda áratugnum til allra síðustu ára hafa orðið miklar sveiflur í skiptingu tekna, eigna og fjárhagsþrenginga. Félagsfræðin hefur víða nálgun á birtingarform ójafnaðar í samfélaginu, til dæmis út frá kyni, aldri, þjóðerni, kynþætti og kynhneigð. 

Í þessu námskeiði munum við skoða helstu kenningar og rannsóknir félagsfræðinnar um ójöfnuð og setja þær í íslenskt samhengi. Við munum velta fyrir okkur hvers konar ójöfnuður er til staðar í samfélaginu og hvort ákveðnar tegundir ójöfnuðar eigi eftir að skipta meira máli í framtíðinni, meðal annars út frá breytingum í samfélagsumhverfinu og í samsetningu mannfjöldans. Að auki munum við skoða afleiðingar ójöfnuðar á líf einstaklinga, til dæmis varðandi heilsu þeirra, völd, afkomu og þátttöku í samfélaginu.

Nútímakenningar í félagsfræði (FÉL404G)

Fjallað verður um nokkrar helstu kenningar í félagsfræði á 20. öld, m.a. vísindaheimspekilegar forsendur kenninga í þjóðfélagsfræðum, samskiptakenningar, átakakenningar og verkhyggju. Nemendur velja nýjar fræðibækur og tengja efni þeirra við þær kenningar sem fjallað er um í námskeiðinu.

Samfélags- og nýmiðlar (FÉL443G)

Námskeiðið er helgað hinum svofelldu samfélagsmiðlum (Facebook, Twitter, Snapchat o.s.frv) sem hafa á umliðnum árum, og það á fremur stuttu tímabili, markað djúp spor í sögu fjölmiðla og á margan hátt breytt eðli og eigindum fjölmiðlunar (og margir vilja líta svo á þessi fyrirbæri séu ekki eiginlegir fjölmiðlar). Sérstaklega verður litið til þeirra rullu sem þessir gagnvirku samfélagsmiðlar spila í nútímanum, bæði á makróstigi (stofnanir, eignarhald) og míkróstigi (samskipti einstaklinga og hópa). Áhrif þessara miðla á daglegt líf; samskipti, menningarneyslu, pólitík o.fl eru óumdeild og litið verður til nýjustu rannsókna á þessu sviði.

Matur og menning: (NÆR613M)

Matur er mannsins megin, uppspretta orkunnar og forsenda lífsins. En matur er líka sneisafullur af merkingu. Matarhættir veita innsýn í heimsmynd okkar, lífssýn og listfengi og matur mótar tilveru okkar, líkama, samfélag, hagkerfi, hugarfar og siðferði. Sjálfsmynd okkar og minningar eru nátengdar mat og matur er einhver mikilvægasti miðillinn fyrir samskipti okkar við annað fólk.

Í námskeiðinu skoðum við hvað fólk borðar, hvernig, hvenær, með hverjum og hvers vegna. Með þeim hætti fáum við dýrmæta innsýn í kyngervi og kynslóðir, fæðuöryggi og rétt til matar, stéttaskiptingu og menningarlegan margbreytileika, skynheim og fegurðarskyn, tækni og matvælaframleiðslu, tísku og matarkúra, matarhefðir og menningararf, tilfinningar, vináttu og fjölskyldubönd. Matarhættir tengja þannig saman menningu og náttúru, hnattvæðingu og hið staðbundna, heimilið og vinnustaðinn, fortíð og samtíð, manneskjur og örverur.

Í námskeiðinu beinum við sjónum að sambandi matarframleiðslu og neyslu á 21. öld með sérstaka áherslu á lýðheilsu, siðferðislega neyslu og sjálfbærni.

Matur og menning eru þverfagleg viðfangsefni og því er þetta námskeið kennt í samstarfi námsbrauta í þjóðfræði og matvæla- og næringarfræði.

Norræn trú (ÞJÓ437G)

Trúarlíf manna á norðurslóðum er tekið fyrir og heimildir allt frá elstu tímum, eins og grafir, rúnasteinar, hellaristur og aðrar fornminjar verða skoðaðar. Einnig verða lesnar lýsingar á norrænum trúarathöfnum í verkum eftir Tacitus, Adam frá Brimum, Saxo Grammaticus og í fornritum Íslendinga eins og Eddukvæðum og Konungasögum. Auk norrænnar trúar verður fjallað um seið og sjamanisma. Örlagatrú er tekin til ítarlegrar umfjöllunar sem meginþáttur í forkristnum átrúnaði á Norðurlöndum. Loks er vikið að því hvernig kristindómur hefur fallið að norrænum lífsháttum og hugsunarhætti. Námskeiðið er kennt á ensku.

Vinnulag:
Kennsla fer fram í fyrirlestrum, og umræðum um fyrirlestra.

Ímynduð samfélög og þjóðmenning: Þjóðir, ímyndir og alþýðuhefðir (ÞJÓ439G)

Námskeiðið fjallar um hvernig sjálfsmyndir og ímyndir af Íslendingum og öðrum þjóðum hafa mótast og hvernig þær vinna með alþýðuhefðir á hverjum stað. Við skoðum íslenskan veruleika og ímyndir í samanburði við reynslu ýmissa grannþjóða og rannsökum hvernig sögur, siðir og minjar skapa þjóðir og móta þær, frá þjóðminjasöfnum til þorrablóta í London; og frá viskídrykkju (í Skotlandi) til víkingasagna (á Norðurlöndum), með viðkomu á Up Helly Aa (á Hjaltlandseyjum) og Ólafsvöku (í Færeyjum); við skoðum hönnunarsýningu (á Grænlandi), norrænar byggðir í Vesturheimi og sendum myndir af öllu saman á samfélagsmiðla.

Við berum niður í kvikmyndum og tónlist, hátíðum, leikjum og skrautsýningum stjórnmálanna. Sérstaklega verður greint hvernig þjóðlegar ímyndir sameina og sundra hópum fólks. Í því samhengi verður horft til kvenna og karla, búsetu (borgar og landsbyggðar), fólksflutninga fyrr og síðar (innfluttra, brottfluttra, heimfluttra), kynþáttahyggju og kynhneigðar. Við rannsökum þessar ímyndir sem hreyfiafl og hugsjón, auðlindir og þrætuepli og skoðum hvernig þeim er beitt í margvíslegu skyni af ólíku fólki á ólíkum stöðum, jafnt af þjóðernispopúlistum sem græningjum, ríkisstofnunum og bönkum, fræðafólki og nemendum.

Alþýðutónlist: Hefðir, andóf, stál og hnífur (ÞJÓ448G)

Í þessu námskeiði kynnast nemendur alþýðutónlist í gegnum tíðina, skoða uppruna hennar og hlutverk í menningu, samfélagi og sjálfsmyndarsköpun; alþýðutónlist sem hefur orðið að æðri tónlist trúarbragða og efri stétta, og tónlist jaðarhópa og minnihlutahópa sem orðið hefur að meginstraumstónlist. Menningarlegt hlutverk tónlistar sem andóf, sameiningarafl, sjálfsmyndarsköpun, afþreying og iðnaður, verður rannsakað. Farið verður yfir sögu söfnunar tónlistar, úrvinnslu og útgáfu.

Skoðaðar verða þjóðsögur og arfsagnir tónlistarheimsins um tónlistarmenn og tónlistarstefnur, og efnismenning tónlistar verður rædd. Hugmyndir um sköpun og eðli tónsköpunar verða skoðaðar, m.a. í tengslum við höfundarrétt, almannarétt og endurnýtingu tónlistar, þ.e. sem efnivið nýsköpunar í tónlist.

Rímnakveðskapur, raftónlist, blús, rapp, grindcore, klassík, hip-hop, jazz, popp, pönk messur, breakbeat, ópera og dauðarokk.

Gervigreind og samfélag (FMÞ401G, FMÞ201G, FMÞ201G)

Þróun gervigreindar (e. artificial intelligence) og gagnvirkra gervigreindarkerfa (e. interactive AI systems) mun óhjákvæmilega hafa mikil áhrif á einstaklinga og samfélög. Líkt og og vélar iðnbyltingarinnar sem mótuðu nútímasamfélagið með umbyltingu framleiðsluhátta er gervigreindin þannig mjög líkleg til að gjörbreyta upplýsinga- og þjónustusamfélagi samtímans. Þótt dómsdagsspár um heimsyfirráð gervigreindar með sjálfsvitund fangi helst ímyndunarafl almennings verður í þessu námskeiði sjónum beint að þeim hversdaglegri gervigreindarkerfum sem þegar eru komin fram á sjónarsviðið en geta engu að síður með skapandi hætti mölbrotið félagsleg mynstur og formgerðir samtímans. Á þessum tímamótum gegna félags- og hugvísindi mikilvægu hlutverki og því bjóðum við nemendur ólíkra námsbrauta hjartanlega velkomin í þetta þverfaglega námskeið. Námskeiðið hefst á stuttri, almennri kynningu á gagnvirkum gervigreindarkerfum á borð við Bard, Copilot, Claude og ChatGPT auk sérhæfðari forrita og kerfisviðbóta (e. plugins). Þá verður fjallað um ýmis hagnýt, kenningaleg og siðferðileg álitamál sem tengjast notkun gervigreindar í daglegu lífi. Megináhersla verður þó lögð á samfélagsleg áhrif gervigreindar í samtímanum og líkleg áhrif hennar til framtíðar. Farið verður yfir nýjustu rannsóknir á þessu sviði og nemendur fá tækifæri til að skoða nánar tiltekin viðfangsefni að eigin vali, svo sem áhrif gervigreindar á háskólamenntun, atvinnulíf og vinnumarkað, lýðræði og jöfnuð, list, hönnun og skapandi skrif, fjölmiðla og boðskipti, samgöngur, margvíslega þjónustu, löggæslu og öryggismál sem og afþreyingu og tómstundir. Námskeiðinu lýkur með kynningum nemenda á lokaverkefnum sínum í námskeiðinu.

Efnismenning og samfélag: Hlutirnir, heimilið, líkaminn (FMÞ401G, FMÞ201G, FMÞ201G)

Námskeiðið skoðar hvernig samfélagið birtist í hlutum, heimilum og mannslíkömum. Áherslan er á tilurð nútímasamfélags og nútímafólks á Íslandi og í grannlöndunum til að auka skilning okkar á því hvernig við erum og því sem við gerum í dag. Meðal annars er fjallað um föt og tísku, matarhætti, landslag, heimilið, hreinlæti og hlutina sem umkringja okkur í daglega lífinu. Um leið kynnast nemendur ýmsum kenningum og sjónarhornum sem leggja t.a.m. áherslu á mannslíkamann, stétt og smekk, vald og forræði, hrif og tilfinningar, kyn og kyngervi.

Námskeiðið er kennt á sex vikum á fyrri hluta vormisseris. Einnig er boðið upp á 10 eininga útgáfu námskeiðsins (ÞJÓ205G) sem er samkennd með þessari á fyrri hluta misseris en teygir sig inn i samtímann og alla leið inn i framtíðina á síðari hluta vormisseris og skoðar m.a. samband okkar við rusl, ljósmyndir og sund og efnismenningu í geimnum.

Rokkar og stokkar og reður í krús: Söfn og fræði (SAF201G, ÞJÓ104G, ÞJÓ104G)

Námskeiðið er almennur inngangur að safnafræði. Fjallað verður um helstu þætti safnastarfs og fræðilegar og sögulegar forsendur þess. Skoðað verður hlutverk safna í fortíð og nútíð, uppbygging safnkosts, flokkun, skráning og varðveisla. Hugað verður að aðgengi, fræðslu, sýningagerð og gildi rannsókna fyrir safnastarf. Einnig verða skoðaðar mismunandi aðferðir við túlkun og framsetningu á sýningum. Íslensk söfn verða sett í samhengi við þjóðfræði, sem og erlent safnastarf og fræði. Námskeiðið skiptist í þrjár lotur, sem hver fyrir sig spannar um 4 vikna tímabil. Í hverjum hluta eru fyrirlestrar frá kennara auk skipulagðrar heimsóknar á tiltekið safn og umræður í kjölfarið. Áhersla verður lögð á umræður og verkefnavinnu innan safna.

Sagnir, ævintýri og sagnamenn: Þjóðsagnafræði (SAF201G, ÞJÓ104G, ÞJÓ104G)

Í námskeiðinu verður þjóðsagnafræði kynnt sem sérstök grein innan þjóðfræðinnar. Fjallað verður um helstu kenningar um uppruna, einkenni og útbreiðslu þjóðsagna, hlutverk þeirra í samfélögum, söfnun, skráningaraðferðir og varðveislu. Meðal fræðimanna sem hér koma við sögu eru Antti Aarne, Inger M. Boberg, Bruno Bettelheim, Linda Dégh, Stith Thompson, Timothy Tangherlini og Alan Dundes. Þá verður gerð grein fyrir helstu flokkum munnmæla og fjallað sérstaklega um formgerð og greiningu þjóðsagna og ævintýra í ljósi helstu kenninga þar um, þ.á m. Algirdas Greimas, Bengts Holbek, Max Lüthis, Axels Olriks og Vladimirs Propps.

Vinnulag
Námið fer einkum fram með lestri nemenda og fyrirlestrum kennara, en einnig með umræðum svo sem kostur er. Hver nemandi heldur auk þess stutta, munnlega framsögn í kennslustund, tekur þátt í umræðuhópi, vinnur verkefni með gerða- eða minnaskrár og skrifar stutta ritgerð um kjörbók.

Verkefni í mannfræði (MAN326G, MAN429G, MAN429G, MAN346G, MAN346G)

Nemandi leitar að fyrra bragði til kennara og óskar eftir leiðsögn í viðkomandi verkefni. Viðfangsefni og lesefni verða ákveðin í sameiningu af kennurum og nemendum hverju sinni með tilliti til þeirra áhugasviða sem fram koma hjá einstökum nemendum. Einnig geta nemendur tengt verkefni einstökum námskeiðum.

 Það eru eingöngu kennarar í námsbraut í mannfræði sem sinna leiðbeiningu.

Vinsamlega athugið að einungis er heimilt að taka eitt verkefni á námsferli sínum.

Verkefni í mannfræði (MAN326G, MAN429G, MAN429G, MAN346G, MAN346G)

Nemandi leitar að fyrra bragði til kennara og óskar eftir leiðsögn í viðkomandi verkefni. Viðfangsefni og lesefni verða ákveðin í sameiningu af kennurum og nemendum hverju sinni með tilliti til þeirra áhugasviða sem fram koma hjá einstökum nemendum. Einnig geta nemendur tengt verkefni einstökum námskeiðum.

 Það eru eingöngu kennarar í námsbraut í mannfræði sem sinna leiðbeiningu í þessum verkefni.

Vinsamlega athugið að einungis er heimilt að taka eitt verkefni á námsferli sínum.

Verkefni í mannfræði (MAN326G, MAN429G, MAN429G, MAN346G, MAN346G)

Nemandi leitar að fyrra bragði til kennara og óskar eftir leiðsögn í viðkomandi verkefni. Viðfangsefni og lesefni verða ákveðin í sameiningu af kennurum og nemendum hverju sinni með tilliti til þeirra áhugasviða sem fram koma hjá einstökum nemendum. Einnig geta nemendur tengt verkefni einstökum námskeiðum.

 Það eru eingöngu kennarar í námsbraut í mannfræði sem sinna leiðbeiningu í þessum verkefni.

Vinsamlega athugið að einungis er heimilt að taka eitt verkefni á námsferli sínum.

Verkefni í mannfræði (MAN326G, MAN429G, MAN429G, MAN346G, MAN346G)

Nemandi leitar að fyrra bragði til kennara og óskar eftir leiðsögn í viðkomandi verkefni. Viðfangsefni og lesefni verða ákveðin í sameiningu af kennurum og nemendum hverju sinni með tilliti til þeirra áhugasviða sem fram koma hjá einstökum nemendum. Einnig geta nemendur tengt verkefni einstökum námskeiðum.

Það eru eingöngu kennarar í námsbraut í mannfræði sem sinna leiðbeiningu.

Vinsamlega athugið að einungis er heimilt að taka eitt verkefni á námsferli sínum.

Verkefni í mannfræði (MAN326G, MAN429G, MAN429G, MAN346G, MAN346G)

Nemandi leitar að fyrra bragði til kennara og óskar eftir leiðsögn í viðkomandi verkefni. Viðfangsefni og lesefni verða ákveðin í sameiningu af kennurum og nemendum hverju sinni með tilliti til þeirra áhugasviða sem fram koma hjá einstökum nemendum. Einnig geta nemendur tengt verkefni einstökum námskeiðum.

Það eru eingöngu kennarar í námsbraut í mannfræði sem sinna leiðbeiningu.

Vinsamlega athugið að einungis er heimilt að taka eitt verkefni á námsferli sínum.