Varði doktorsritgerð um guðræknirit á lærdómsöld

Torfi Kristján Stefánsson hefur varið doktorsritgerð sína, „elska Guð og biðja“ Guðræknibókmenntir á Íslandi á lærdómsöld, við Guðfræði- og trúarbragðafræðideild. Andmælendur voru dr. Gunnar Kristjánsson og dr. Þórunn Sigurðardóttir. Aðalleiðbeinandi Torfa var dr. Einar Sigurbjörnsson, prófessor emeritus, en í doktorsnefnd voru auk hans Margrét Eggertsdóttir, rannsóknaprófessor við Stofnun Árna Magnússonar í íslenskum fræðum, og sr. Kristján Valur Ingólfsson vígslubiskup. Hjalti Hugason, prófessor og varadeildarforseti Guðfræði- og trúarbragðafræðideildar, stýrði athöfninni sem fór fram í Hátíðasal Háskóla Íslands í Aðalbyggingu 10. febrúar.

Um efni ritgerðarinnar

Í ritgerðinni fjallar Torfi um þau guðræknirit sem gefin voru út hér á landi á lærdómsöld, það er á árunum 1570-1800. Með guðrækniritum er átt við þær trúarbók­menntir sem hafa einkum að geyma bænir, sálma og andleg kvæði auk postilla, það eru bókmenntir sem nýttust fyrir guðrækni á heimilum landsmanna. Tímabilið er kennt við lærdómsöld frekar en árnýöld til þess að leggja áherslu á samfelluna í íslenskri trúarhefð allt frá miðöldum og fram á daga upplýsingar. 

Fjallað er um öll rit sem teljast til þessarar tegundar trúarbókmennta og gefin voru út á tímabilinu. Sett eru fram rök fyrir því að guðræknibókmenntirnar hafi mótað trúararfleifð Íslendinga langt fram á 19. öld og geri það enn að ákveðnu marki. Einnig er sýnt fram á að þessar bókmenntir hafi verið undir sterkum áhrifum frá kaþólskri dulhyggju miðalda.

Alþýða manna tók þessum bókmenntum vel eins og sést á þeim fjölda handrita sem enn er til og einkennast af sömu guðræknihefð. Það sýnir m.a. að munur á lærðri menningu og þjóðlegri var ekki eins mikill á þessum árum og haldið hefur verið fram. Auk þess sýnir þetta að fullyrðingar sumra fræðimanna um félagslegt taumhald kirkjunnar á þjóðinni á þessu tímabili eru hæpnar. Þessum bók­menntum var ekki þröngvað upp á almenning heldur sóttist hann eftir þeim.

Þar sem flest íslensku guðrækniritin eru þýðingar á erlendum ritum, eða mótast mjög af þeim, hafa erlendar rannsóknir verið nýttar. Rit þetta er þannig samtal við alþjóðleg fræðasamfélög, einkum í Norður-Evrópu. Þar með er íslensk trúarhefð sett í samhengi við hina evrópsku.

Um doktorsefnið

Torfi K. Stefánsson Hjaltalín er fæddur árið 1953. Hann hefur lokið kandidatsprófi í guðfræði frá Háskóla Íslands og licentiat-prófi í trúfræði frá Lundarháskóla í Svíþjóð. Hann er sjálfstætt starfandi fræðimaður. Hann er fráskilinn en á sex börn með fyrrum eiginkonu sinni.