Örplast ógnar lífríki sjávar við Ísland
Teymi frá Rannsóknasetri Háskóla Íslands á Húsavík, sem fylgist með líffræðilegum fjölbreytileika og heilsu vistkerfa í hafinu norður af landinu, hefur staðfest að veruleg mengun af völdum örplasts mælist á helstu fæðusvæðum hvala á svæðinu.
Að sögn Belén García Ovide, doktorsnema við HÍ, er þetta í fyrsta sinn sem slík kortlagning er gerð á íslenskum hafsvæðum og niðurstöðurnar sýni að mengunin sé mun meiri en áður var talið.
Rannsóknir hópsins beinast að heilsu vistkerfa sjávar og áhrifum mengunar á lífverur, þar á meðal hvala, sem er lykiltegund í fæðukeðju hafsins. Samhliða er hópurinn að safna gögnum um magn og dreifingu örplasts á yfirborði sjávar.
Belén García Ovide segir hér frá rannsóknunum.
Hæsti styrkur örplasts mældur við Grímsey
Hópurinn hefur fylgst með örplastmengun úti fyrir Norð-Austurlandi frá árinu 2019 og kortlagt svæði sem nær yfir hafsvæði við Grímsey, Eyjafjörð og Skjálfandaflóa. Að sögn vísindahópsins sýna niðurstöðurnar að hæsti styrkur örplasts hafi mælst á afskekktustu stöðunum, meðal annars við Grímsey, sem kom vísindafólkinu á óvart.
„Við sjáum mesta styrkinn á stöðum þar sem við bjuggumst síst við því,“ segir Belén. Hún telur að staðbundnir straumar geti skýrt þessa óvæntu dreifingu, en bendir á að þekking á hafstraumum á svæðinu sé enn takmörkuð. „Við þurfum einfaldlega meiri rannsóknir til að skilja þetta til fullnustu.“
Belén segir að hvalir séu sérstaklega viðkvæmir fyrir mengun í hafinu. „Þeir sía gífurlegt magn sjávar á dag og eru því mjög líklegir til að innbyrða bæði örplast og þau eiturefni sem fylgja ögnunum.“
Hvalir líklegir til að innbyrða mikið magn örplastagna
Örplast hefur á stuttum tíma orðið einn skæðasti angi plastmengunar í hafinu. Þegar plast brotnar niður í smærri agnir komast þær óhindrað inn í lífverur og geta bundist fjölbreyttum efnum, þar á meðal eiturefnum, sem berast síðan milli tegunda.
Belén segir að hvalir séu sérstaklega viðkvæmir fyrir þessu. „Þeir sía gífurlegt magn sjávar á dag og eru því mjög líklegir til að innbyrða bæði örplast og þau eiturefni sem fylgja ögnunum.“
Að hennar sögn geta slíkar agnir safnast upp í meltingarvegi, truflað efnaskipti og haft áhrif á hormónakerfi og hæfni dýranna til að fjölga sér — sem geri vandann bæði líffræðilegan og vistfræðilegan.
Í fyrsta sinn byggður upp íslenskur gagnagrunnur um örplast í hafi
Sökum þess að engar sambærilegar mælingar hafa áður verið gerðar við Ísland hefur rannsóknarhópurinn hafið gerð fyrsta íslenska gagnagrunnsins um örplastmengun á yfirborði sjávar við landið. Þessi vinna mun leggja grunn að áframhaldandi rannsóknum og styðja að sögn Belén aðgerðir stjórnvalda til verndar hafinu.
Hún segir að staðan sé alvarleg. „Við þurfum að bregðast við núna. Við höfum meira en nóg af gögnum.”
Belén bætir við að markmiðið sé að hvetja stjórnvöld til að grípa til raunverulegra aðgerða gegn plastmengun. Hún segir það brýnt að Ísland og aðrar þjóðir á norðurslóðum innleiði áhrifaríkari verndunaraðgerðir með skýra stefnu til verndar hafinu. „Draumur minn er að við náum alþjóðlegum markmiðum um að vernda 30 prósent hafsins fyrir árið 2030,“ segir hún.
Leiðbeinandi Belén í doktorsverkefninu er Marianne Rasmussen, forstöðumaður Rannsóknaseturs HÍ á Húsavík.
