Nýtt form snjallmiðlunar varpar skýru ljósi á bráðnun íslenskra jökla

Hvernig orkar fegurð jökla á okkur? Hvers vegna hrífumst við af þeim? Hvaða þýðingu hefur það fyrir okkur sem manneskjur ef jöklarnir hverfa?

Fræðimaðurinn Þorvarður Árnason við Rannsóknasetur Háskóla Íslands á Höfn í Hornafirði svarar spurningunni um tilurð kvikmyndarinnar After Ice með framangreindum spurningum. Vissulega segja þessar spurningar á suman veg meira en flókin svör í löngu máli um afleiðingar þess að jöklar Íslands bráðni. Myndin After Ice verður frumsýnd á fjölmörgum netveitum þann 11. mars nk. en hana vann Þorvarður í félagi við Kieran Baxter, sem er vísindamaður og kennari í samskiptahönnun við Háskólann í Dundee í Skotlandi. 

Í myndinni er tekist á við áskoranir mannkyns út frá heimsmarkmiðum Sameinuðu þjóðanna og sjónum beint að áhrifum loftslagsbreytinga á jökla með framangreindar spurningar að leiðarljósi að sögn Þorvarðar. Kveikjan að þessu verkefni var ekki bara brennandi áhugi þeirra Kierans á mynd- og snjallmiðlun því að baki liggur sameiginleg ástríða beggja fyrir jöklum og jöklalandslagi, einkum frá fagurfræðilegu sjónarhorni. Þulartextinn í stuttmyndinni er líka ljóðrænn en hann er að mestu úr smiðju M Jackson, jöklafræðings og rithöfundar, en hún hefur tvívegis verið Fulbright-styrkþegi við Rannsóknasetrið á Höfn. 

After Ice from Kieran Baxter on Vimeo.

Þorvarður eða Þorri eins og hann er oftast kallaður er vanur að velja fagurfræðilega sjónarhornið því hann er listfengur ljósmyndari með afbrigðum þess á milli sem hann setur upp rannsóknagleraugun. Í þessi verkefni má segja að hann geri hvort tveggja; þarna er vísindaleg þekking hans og annarra í öndvegi og fagurfræðileg myndataka Þorra í háskerpu auk þess sem mynd- og tæknivinnsla Kierans gerir mögulegt að fletta upp í sögu jöklanna eins og ekkert sé einfaldara. 

Sjóngervingar og endursköpun

„Í myndinni skoðum við þetta risaviðfangsefni, eina stærstu áskorunum mannkyns, hamfarahlýnun. Í hnotskurn, þá töldum við Kieran rétt að koma okkar tilteknu sérþekkingu á bráðnun jökla á framfæri við almenning, helst um heim allan, og þá í gegnum miðil sem við þekkjum báðir mjög vel, kvikmyndina. En jafnframt þá með þeim hætti að sjóngervingarnar sem við bjuggum til væru kyrfilegar jarðtengdar við vísindalegu þekkingu á jöklum og bráðnun þeirra.“

Þorri notar oft nýyrði og orð sem leyna hreint ekki merkingu sinni. Hann notar eins og margir vísindamenn nú á dögum orðið hamfarahlýnun yfir alvarlegt ástand í umhverfi okkar og lífríki. Hlustendur RÚV og Stofnun Árna Magnússonar í íslenskum fræðum voru samdóma um að hamfarahlýnun væri orð ársins 2019. Sjóngervingar sem Þorri nefnir er í raun nýyrði og orðaleikur yfir endursköpun fortíðar í myndrænni miðlun. 

„Segja má að þessi vinna gangi út á það að finna leið fyrir vísindi og listir til að vinna að sameiginlegu markmiði, miðlun traustra upplýsinga um raunveruleika hamfarahlýnunar, á skýran en um leið áhrifaríkan hátt.“

Gögnin í kvikmyndinni og rannsókninni eru myndræn, ljósmyndir, kvikmyndir og drónamyndir og þeirra er aflað með þartilgerðum tækjakosti, þ.e. myndavélum af ýmsum toga. 
„Það er tæknileg hlið á þessu verki,“ segir Kieran, „en ég hef meiri áhuga á því inntaki sem felst í mismunandi tegundum mynda og hvernig þær eru notaðar við að miðla upplifun sem tengist jökullandslagi.“ 

Þorri segir að myndirnar sem Kieran talar um sé um leið gögn og heimildir um ásýnd jöklanna á þeim tíma þegar þeirra var aflað og leggi þannig grunn að áframhaldandi langtímavöktun á breytingunum. 

„Í þessu sambandi má nefna að við Kieran erum með tvo jökla í nokkurs konar gjörgæslu vegna þess að þar óttumst við hamfarahop á næstu árum.“

Endurskapaðar aðstæður fyrri tíma

Þorra finnst endursköpun Kierans á hornfirskum jöklum frá fyrri tímum einna merkasta afrek myndarinnar. Kieran framkallar þetta í tölvunni, með því að tengja saman sögulegar loftmyndir og landhæðarlíkön. 

Kieran, sem er jafnframt í hlutastarfi sem nýdoktor við Rannsóknasetrið í Hornafirði, segir að rannsóknir sínar helgist af því að kanna hvernig hægt sé að nota snjallmiðlun til að koma vísindalegri sérfræðiþekkingu til almennings. „Þetta felur í sér að sameina þekkingu og tækni frá jarðvísindum við skapandi snjallmiðlunaraðferðir sem eru oftar notaðar í kvikmyndum til dæmis.“ 

Kieran Baxter við drónamyndatökur við Heinabergsjökul, einn þeirra jökla sem skoðaðir eru í myndinni. MYND/Alice Watterson

Þorri tekur undir þetta og segir að þrívíddar tölvulandslagið sem Kieran skapi bjóði upp á allskyns úrvinnslumöguleika, meðal annars sýndarflug eftir sömu flugleið og raunverulegt flygildi, og þannig megi klippa á milli raunflugs og sýndarflugs. „Þetta er mjög áhrifarík leið til að sýna breytingar, en um leið fyllilega raunsæ, þótt í sýndarheimi sé. Þannig má sýna fram á þær gríðarlegu breytingar sem hafa orðið vegna jöklabráðnunar á undanförnum áratugum. Að mínu mati markar þessi aðferð Kierans verulegt stökk fram á við í sjónrænni miðlun þekkingar um bráðnun jökla, stökk sem e.t.v. mætti jafna við byltingarkenndar skeiðmyndatökur James Balogs í Extreme Ice Survey verkefninu á síðasta áratug.“

Sjálfur hefur Þorri getið sér afar gott orð fyrir snilli sína í skeiðmyndum en hann átti fjölda slíkra skota í verðlaunavísindaseríunni Fjársjóður framtíðar þar sem fjallað var um fjölmargar áskoranir mannkyns. 

Hamfarahlýnun ógnar menningu og samfélagi 

Þorri segir að hamfarahlýnun ógni ekki aðeins öllu lífríki jarðar heldur einnig menningu og samfélagi okkar mannanna. „Hamfarahlýnun er því ekki umhverfisvandamál í hefðbundnum skilningi. Baráttan gegn hamfarahlýnum er ótvírætt ein af stærstu áskorunum mannkyns og þá um leið brýnustu viðfangsfangsefnum okkar manna, þar með talið vísindamanna. Vísindarannsóknir á birtingarmyndum hamfarahlýnunar, sem eru ótal margar, skipta höfuðmáli í glímunni við viðfangsefni af áður óþekktri stærðargráðu og flækjustigi. Í þessu ljósi er bæði mikilvægt að sem flestar fræðigreinar láti sig málið varða og enn fremur að vísindamenn með ólíkan faglegan bakgrunn komi saman, beri saman bækur sínar og stilli saman strengi. Eins og staðan er í dag erum við því miður órafjarri því að ná þessu opna, heildstæða, þverfaglega samtali velflestra, ef ekki allra, vísindagreina sem baráttan við hamfarahlýnun kallar á. En það þýðir auðvitað ekki að gefast upp, það er alltof mikið í húfi.“