Nýsköpunarverðlaun fyrir aðferð gegn sýkingum í sílíkonígræðslum

Ný aðferð vísindamanna Háskóla Íslands, sem ætlað er að koma í veg fyrir alvarlegar sýkingar á yfirborði sílikonígræðsla og gerviliða, bar sigur úr býtum í hinni árlegu samkeppni um Vísinda- og nýsköpunarverðlaun skólans sem fór fram í Hátíðasal Háskólans í dag. Unnið er að því að fá einkaleyfi á tækninni sem þróuð er í samstarfi við fyrirtækin Össur og Primex. Á athöfninni í dag fengu þrjú önnur verkefni starfsfólks og nemenda skólans viðurkenningu, en þau snerta þróun á nýju lími til að stórbæta orkunýtingu sólarrafhlaðna, aukið aðgengi nemenda á fátækustu svæðum heims að háskólanámi og nýja aðferð við að aðskilja fjölliður í plasti með það að markmiði að endurvinna fleiri plasttegundir.

Samkeppnin um Vísinda- og nýsköpunarverðlaun Háskóla Íslands hefur verið haldin í yfir 20 ár undir ýmsum nöfnum. Að þessu sinni bárust 27 tillögur í samkeppnina. Dómefnd, sem skipuð var sérfræðingum innan og utan skólans, fór yfir tillögurnar og mat þær út frá nýnæmi og frumleika, útfærslu, samfélagslegum áhrifum, m.a. út frá heimsmarkmiðum Sameinuðu þjóðanna, og hvort verkefnið væri í samræmi við stefnu skólans og styddi við starfsemi hans.

Veitt voru verðlaun fyrir bestu hugmyndirnar í fjórum flokkum: Heilsa og heilbrigði, Tækni og framfarir, Samfélag og Hvatningarverðlaun. Auk þess var sigurvegari keppninnar valinn úr hópi verðlaunahafa úr ofangreindum flokkum. 

Vivien Nagy og Már Másson, aðstandendur sigurtillögunnar, ásamt Jóni Atla Benediktssyni rektor.

Sigurvegari í flokknum Heilsa og heilbrigði og í heildarkeppninni var verkefnið Lífsamhæfð og örverueyðandi húðun fyrir sílikon sem hlaut samtals þrjár milljónir króna í verðlaunafé. Um er að ræða nýja aðferð við örverueyðandi og lífsamhæfða húðun fyrir sílikonígræðslur og gerviliði. Sílikon er mikið notað í lækningatækjum, t.d. gerviliðum, hjartalokum, lyfjabrunnum og þvagleggjum. Það hefur marga góða eiginleika en helsti ókostur þess er myndun baktería og sveppa á yfirborðinu sem leitt getur til sýkinga, sem kunna að vera lífshættulegar, með tilheyrandi notkun sýklalyfja, lengri sjúkrahúsavist og auknum kostnaði fyrir viðkomandi og samfélagið. 

Dómnefnd keppninnar telur verkefnið hafa mikið hagnýtingargildi og nýnæmi. Um sé að ræða þekkt vandamál innan heilbrigðisgeirans og verkefnið hafi mikinn ávinning fyrir þann hóp sjúklinga sem um ræðir og ekki síður samfélagið í heild. „Verkefnið er gott dæmi um að samvinna Háskóla Íslands og aðila úr atvinnulífinu leiði til framfara og nýrrar þekkingar til góðs fyrir samfélagið,“ segir í umsögn dómnefndar.

Að verkefninu standa Vivien Nagy, doktorsnemi í lyfjafræði, og Már Másson, prófessor í sömu grein, en sótt hefur verið um einkaleyfi á tækninni í samstarfi við Hugverkanefnd Háskóla Íslands og Landspítala og Auðnu tæknitorg. Vivien og Már hafa einnig hug á að stofna sprotafyrirtæki til að vinna að frekari þróun og markaðssetningu uppfinningarinnar en verkefnið er unnið í samstarfi við Össur ehf. og Primex ehf. 

Hafdís Inga Ingvarsdóttir og Sigríður Suman, aðstandendur verðlaunaverkefnisins Brennisteinsríkar fjölliður sem lím í sólarrafhlöðuframleiðslu, ásamt rektor.

Í flokknum Tækni og framfarir hlaut verkefnið Brennisteinsríkar fjölliður sem lím í sólarrafhlöðuframleiðslu verðlaun að upphæð 1,5 milljónir króna. Það snýst um þróun á nýju lími sem bætt getur orkunýtingu sólarrafhlaðna um allt að 30%.  „Taporkunýting veltur að miklu leyti á brotstuðli þess líms sem notað er í að líma saman einingar rafhlaðnanna. Núverandi lím á markaði hefur brotstuðul upp á 1.4 en nýja límið hefur brotstuðul 1.8. Hámarksbrotstuðull sem hægt er að vænta er 2.0,“ segir í kynningu á uppfinningunni sem nú er í einkaleyfaferli. Samstarfsaðilar munu prófa límið og er samtal hafið við áhugasöm fyrirtæki um hagnýtingu.

Dómnefnd bendir í umsögn sinni á að verkefnið sé í senn hagnýtt og feli í sér verulegan samfélagslegan ávinning enda til mikils að vinna að bæta umhverfisvæna orkunýtni. Verkefnið sé gott dæmi um samstarf Háskóla Íslands við innlenda og erlenda aðila. 

Að verkefninu standa Sigríður Suman, prófessor í efnafræði, Dmitrii Razinkov, doktorsnemi í sömu grein, og Hafdís Inga Ingvarsdóttir, en hún útskrifaðist með MS í efnafræði 2018. Verkefnið er unnið í samstarfi Esteban Meja frá Leibniz Institute for Catalysis í Rostock í Þýskalandi og Gissur Örlygsson hjá Tæknisetri ehf. 

Anna Helga Jónsdóttir og Gunnar Stefánsson, aðstandendur verðlaunaverkefnisins Menntun, bálkakeðjur og rafmyntir í fátækrahverfum, ásamt rektor.

Verðlaun að upphæð 1,5 milljónir króna í flokknum Samfélag komu í hlut verkefnisins Menntun, bálkakeðjur og rafmyntir í fátækrahverfum. Tilgangurinn með verkefninu er að hjálpa nemendum á fátækustu svæðum heims að komast inn í háskóla. Verkefnið byggist á Tutor-web kennslukerfi í stærðfræði, sem þróað hefur verið við HÍ, og rafmyntinni Broskallar (SmileyCoins) sem þróuð var sem umbunaraðferð fyrir nemendur. Styrktarfélagið Broskallar safnar fé, að mestu í gegnum styrki, og kaupir spjaldtölvur til að gefa bókasöfnum í Kenía, sem síðan lána nemendum sem geta æft sig í Tutor-web kerfinu. Þegar nemendur ljúka tilteknu námsefni fá þau Broskalla sem þau geta notað til að kaupa spjaldtölvuna, ef þau klára allt námsefnið til stúdentsprófs í stærðfræði, eða ýmsar nauðsynjar í litlum „búðum“ í bókasöfnunum, t.d. matvöru, skafmiða með gagnamagni og dömubindi. Sú breyting að færa spjaldtölvurnar yfir á bókasöfn í stað skóla og bjóða upp á kaup á matvöru hefur aukið til muna fjölda þeirra nemenda sem taka þátt í verkefninu og m.a. fjölgað stúlkum í námi í landinu. 

„Það er mat dómnefndar að verkefnið falli vel að heimsmarkmiðum Sameinuðu þjóðanna. Verkefnið sé þarft og feli í sér nýstárlega leið til að stuðla að menntun viðkvæms hóps í samfélaginu,“ segir m.a. í umsögn dómnefndar sem bendir jafnframt á að umsækjendur hafi sýnt mikla þrautseigju við þróun verkefnisins sem leitt hafi til nýrrar nálgunar sem skilað hafi góðri raun. 

Þá bendir dómnefnd á að verkefnið sé gott dæmi um víðtækt samstarf sem miðar að því að skila verkefninu til samfélagsins. Að því koma 20 bókasöfn, skólar, munaðarleysingjaheimili og flóttamannabúðir í Kenía auk fjölda samtaka og stofnana sem starfa í landinu, eins og AfricanMaths Initiative, Stratmore University, Maseno University, Challenge Aid, Windle International Kenya, ABC barnahjálp, Íslenska barnahjálpin, Shuttle Thread Ltd, Hringfarinn ehf., ásamt 40 góðgerðasamtökum sem taka í dag við styrkjum í Brosköllum. 

Að verkefninu standa Gunnar Stefánsson, prófessor í stærðfræði, og Anna Helga Jónsdóttir, dósent í sömu grein, en fjöldi nemenda HÍ hefur einnig unnið að verkefninu síðustu 20 ár. 
Nýverið var fjallað ítarlega um verkefnið á vef HÍ.

Sigurður Guðni Gunnarsson, Sólrún Elín Freygarðsdóttir, Hreinn Kristjánsson og Benjamín Ragnar Sveinbjörnsson, sem fengu hvatningarverðlaun fyrir verkefnið Plastendurvinnsla út frá leysni, ásamt rektor.

Hvatningarverðlaun að upphæð 500 þúsund krónur hlaut verkefnið Plastendurvinnsla út frá leysni. Það felur í sér nýja aðferð við að aðskilja fjölliður í plasti eftir tegund og stærð en með þeirri aðferð má flokka og endurvinna með raunverulegum hætti fleiri plasttegundir. Aðferðin getur nýst plastiðnaði og samfélaginu í þeirri viðleitni að draga úr plastúrgangi sem endar á ruslahaugum, í hafinu eða brennslu en í dag er einungis hluti alls plastúrgangs raunverulega endurunninn.

Það er mat dómnefndar að verkefnið hafi mikil samfélagsleg áhrif og að um sé að ræða nýja og spennandi nálgun við endurvinnslu sem er verulegt vandamál. Þá falli verkefnið vel að stefnu og starfi skólans.

Að baki verkefninu standa Benjamín Ragnar Sveinbjörnsson, lektor í efnafræði, Sigurður Guðni Gunnarsson, doktorsnemi í sömu grein, Sólrún Elín Freygarðsdóttir, BS-nemi í sömu grein, og Hreinn Kristjánsson, en hann útskrifaðist með BS-gráðu í efnafræði 2021. Þau eru að skoða samstarf við innlenda aðila um verkefnið en fjallað var um það á vef Háskólans fyrir nokkrum misserum.

Samkeppnin um Vísinda- og nýsköpunarverðlaun Háskóla Íslands er samstarfsverkefni Háskóla Íslands, Nýsköpunarsjóðs atvinnulífsins, Árnason|Faktor og Auðnu-tæknitorgs. 

Fleiri myndir frá athöfninni má sjá hér að neðan.