Rannsaka möguleg lífmerki til snemmgreiningar á parkinsonssjúkdómnum

Vísindamenn innan Háskóla Íslands rannsaka nú hvort tengsl séu milli breytinga í heila vegna parkinsonssjúkdómsins og einkenna í sjónhimnuæðum augans. Verði hægt að staðfesta tengslin gætu þau mögulega nýst til snemmbúinnar greiningar á sjúkdómnum og aukið lífsgæði þeirra sem greinast með hann.

Áætlað er að um tíu milljónir einstaklinga þjáist af parkinsonssjúkdómnum á heimsvísu og þar af um 1.200 á Íslandi. Sjúkdómurinn er því næst algengasti taugahrörnunarsjúkdómurinn á eftir Alzheimer en algengi sjúkdómsins eykst með hækkandi aldri. Hlutfall sjúkdómsins hjá einstaklingum 60 ára og eldri er um 1% en um 4% þeirra sem greinast eru yngri en 50 ára. Gert er ráð fyrir að tilfellum muni fjölga umtalsvert til ársins 2050 og að þá verði yfir 25 milljónir manna með parkinsonssjúkdóminn í heiminum.

Þórunn Scheving Elíasdóttir, dósent við Hjúkrunar- og ljósmóðurfræðideild Háskóla Íslands , fer fyrir rannsóknarhópnum en rannsóknin er samstarfsverkefni skólans, Landspítala og Reykjalundar.

Engin áreiðanleg aðferð til að greina sjúkdóminn snemma

„Parkinsonssjúkdómurinn einkennist af stigvaxandi tapi á dópamínmyndandi frumum í svartfyllu heilans (e. substantia nigra) og óeðlilegum útfellingum og uppsöfnun á svokölluðum alpha-synuclein próteinum í heila. Þessi prótein hafa einnig fundist á öðrum svæðum í miðtaugakerfinu eins og innri sjónhimnu augans,“ útskýrir Þórunn.

Greining parkinsonsjúkdómsins byggist á klínískum hreyfieinkennum þegar um 60 til 80% dópamínmyndandi frumna í heila hafa hætt starfsemi en fólk getur fundið fyrir einkennum sem tengjast sjúkdómnum að minnsta kosti fimm árum fyrr. Þórunn bendir á að í dag sé engin áreiðanleg aðferð eða þekkt lífmerki til að greina sjúkdóminn á fyrri stigum áður en klínísku hreyfieinkennin koma fram en snemmbúin sjúkdómsgreining gæti reynst afar mikilvæg til að efla lífsgæði þeirra sem greinast með sjúkdóminn.

„Markmið þessarar rannsóknar er að meta hvort breytingar verði á súrefnismettun í sjónhimnuæðum hjá fólki með parkinsonssjúkdóminn sem gæti nýst sem lífmerki til snemmgreiningar á sjúkdómnum,“ útskýrir Þórunn.

Taugahrörnun í heila hefur áhrif á sjónhimnu

Á síðari árum hefur sjónum verið beint að því hvort meinafræðilegar breytingar í heila vegna taugahrörnunarsjúkdóma komi fram í sjónhimnuæðum augans. „Innri sjónhimnan er taugavefur og rannsóknir hafa sýnt fram á breytingar á súrefnismettun í sjónhimnuæðum fólks með heila- og mænusigg, eða MS-sjúkdóminn, við væga til meðalsvæsna heilabilun vegna Alzheimers-sjúkdómsins og hjá fólki með væga vitræna skerðingu sem þróast í sumum tilfellum yfir í heilabilun eins og Alzheimers-sjúkdóminn,“ útskýrir Þórunn.

Tengslin milli sjónhimnunnar og heilans byggjast á því að á fósturskeiði þróast sjónhimnan frá milliheilanum en æðauppbyggingu sjónhimnunnar svipar að miklu leyti til smáæðakerfisins í heilanum, blóðflæðisins og stjórnunar á blóðflæðinu í heilanum.

„Niðurstöður rannsókna á sjúklingum með parkinsonssjúkdóminn sýna að taugahrörnun í heilanum endurspeglast í breytingum á starfsemi sjónhimnunnar, meðal annars vegna dópamínsskorts,“ segir Þórunn og heldur áfram: „Sneiðmyndarannsóknir og raflífeðlisfræðilegar mælingar hafa bæði sýnt fram á rýrnun í taugavef innri sjónhimnunnar og minnkaða svörun taugafrumna á sjónhimnuriti (e. pattern electro-radiography) auk breytinga á sveifluvídd sjónhrifssvarana frá sjónberki heilans (e. visual evoked potential).“