Jukka Heinonen, prófessor við Umhverfis- og byggingarverkfræðideild
„Vaxandi hlutfall vara er framleitt annars staðar en þær eru nýttar. Þar sem meirihluti umhverfisálags framleiðsluvara verður til við framleiðslu valda innflutningsþjóðir umhverfisálagi einnig utan sinna landamæra. Það má því segja að mikið af umhverfisálagi í þróunarlöndum sé útvistun á mengun frá auðugri löndum,“ segir Jukka Heinonen, prófessor í umhverfisverkfræði. Hann hefur ásamt samstarfsfólki sínu kannað hvernig neysludrifið kolefnisspor Íslendinga dreifist um heimsbyggðina.
Um var að ræða fyrstu rannsókn sinnar tegundar en almennt hafa fáar rannsóknir verið gerðar á umhverfisálagi einstakra ríkja utan landamæra þeirra. Auk Jukka stóðu þau Juudit Ottelin, doktor frá Háskóla Íslands og Aaltoháskóla í Finnlandi, og Jack Clarke, sem lauk meistaraprófi í umhverfis- og auðlindafræði frá Háskóla Íslands vorið 2017, að rannsókninni. Niðurstöðurnar birtu þau í greininni „Emissions in a decarbonised economy? Global lessons from a carbon footprint analysis of Iceland“ í vísindaritinu Journal of Cleaner Production haustið 2017.
Jukka Heinonen
Jukka bendir á að áhersla í umhverfismálum og alþjóðlegir samningar um umhverfislega sjálfbærni hafi fyrst og fremst snúist um að minnka mengun og útblástur innan landamæra hverrar þjóðar. Sú nálgun sé of þröng að hans mati.
Jukka bendir á að áhersla í umhverfismálum og alþjóðlegir samningar um umhverfislega sjálfbærni hafi fyrst og fremst snúist um að minnka mengun og útblástur innan landamæra hverrar þjóðar. Sú nálgun sé of þröng að hans mati. „Íslendingar stæra sig enn fremur oft af því að 99% orku sem nýtt er til húshitunar og rafmagnsframleiðslu á landinu komi frá endurnýjanlegum orkugjöfum en það sjónarhorn er líka of þröngt til að vera líklegt til raunverulegs árangurs,“ segir hann og bætir við: „Á Íslandi stafar verulegur hluti útblásturs frá samgöngum og innflutningi og hann kemur oft ekki nema að litlu leyti fram í svæðisbundnum útblástursmælingum.“
Við útreikning á kolefnisspori neyslu íslenskra heimila voru gögn um útgjöld þeirra m.a. tengd við erlendan gagnabanka um vistspor landa. Í ljós kom að meðalárskolefnisspor vegna neyslu íslenskra heimila reyndist áþekkt því sem gerist meðal þjóða Evrópusambandsins – þrátt fyrir sérstöðu Íslands í orkumálum. Samgöngur, matur og vörur voru þeir flokkar sem voru ábyrgir fyrir stærstum hluta útblásturs íslenskra heimila.
„Þá er sporið hér á landi 55% stærra en svæðisbundnar útblástursmælingar gefa til kynna, en stjórnvöld hafa miðað við slíkar mælingar í markmiðum sínum um að minnka útblástur gróðurhúsalofttegunda um 40% fyrir árið 2030,“ bendir Jukka enn fremur á.
Rannsóknin sýnir einnig að um 71% útblásturs heimila var vegna innfluttra vara og reynist útblástursbyrðin vegna neyslu íslenskra heimila mest í þróunarríkjum. „Niðurstöðurnar sýna að þörf er á víðtækari nálgun á útreikningi á útblæstri gróðurhúsalofttegunda en áður auk þess sem stefnumótun verður að taka mið af honum, bæði á Íslandi og annars staðar í heiminum. Rannsóknin getur því nýst til framtíðar fyrir velmegandi þjóðir sem vinna að lágmörkun útblásturs,“ segir Jukka.