Doktorsvörn í líf- og læknavísindum Jón Þórir Óskarsson

Föstudaginn 20. júní 2025 ver Jón Þórir Óskarsson doktorsritgerð sína í líf- og læknavísindum við Læknadeild Háskóla Íslands. Ritgerðin ber heitið: Innsýn í beinmerginn: Notagildi frumuflæðisjár við greiningu á góðkynja einstofna mótefnahækkun. Insights from the bone marrow: Characterization of monoclonal gammopathy of undetermined significance through flow cytometry analysis of plasma cells. 

Andmælendur eru dr. Kwee Yong, prófessor við Cancer Institute, University College London, og Mona Høysæter Fenstad, ráðgjafi við St. Olavs-sjúkrahúsið í Þrándheimi. 

Umsjónarkennari og leiðbeinandi var Sigurður Yngvi Kristinsson, prófessor. Auk hans sátu í doktorsnefnd Alberto Orfao, prófessor, Róbert Pálmason, sérfræðingur og  Sigrún Þorsteinsdóttir, rannsóknamaður. 

Einar Stefán Björnsson, prófessor við Læknadeild, stjórnar athöfninni sem fer fram í Hátíðasal Háskóla Íslands og hefst kl. 9.00. 

Ágrip 

Mergæxli er illkynja blóðsjúkdómur sem einkennist af stjórnlausri fjölgun og uppsöfnun einstofna plasmafrumna í beinmerg. Þeir sem greinast með mergæxli hafa áður verið með forstig þess, góðkynja einstofna mótefnahækkun (e. monoclonal gammopathy of undetermined significance; MGUS). MGUS er algengt meðal eldra fólks (um 3-5% einstaklinga 50 ára og eldri), en aðeins hluti þeirra þróar með sér mergæxli eða skylda sjúkdóma á lífsleiðinni. Markmið þessa doktorsverkefnis var að meta klínískt notagildi frumuflæðisjárrannsókna á plasmafrumum við greiningu á einstaklingum með MGUS. Doktorsritgerðin byggir á þremur rannsóknum þar sem beinmergssýni frá þátttakendum í rannsókninni Blóðskimun til bjargar, lýðgrundaðri skimunarrannsókn fyrir MGUS, voru greind með frumuflæðisjártækni. Í fyrstu rannsókninni var þróað módel til hlutlægs mats á gæðum beinmergssýna. Módelið byggir á dreifingu frumuhópa sem eru staðbundnir í beinmerg og gefa vísbendingu um umfang blóðmengunar í beinmergssýnum. Í annarri rannsókninni var greining á einstofna plasmafrumum notuð til að endurmeta skilgreiningarmörk á hlutfalli frírra léttra keðja í sermi til greiningar á léttkeðju MGUS. Niðurstöðurnar benda til þess að núverandi skilgreiningarmörk leiði til ofgreiningar á léttkeðju MGUS. Í þriðju rannsókninni var tíðni og klínísk þýðing greiningar á einstofna plasmafrumum hjá einstaklingum með IgA og IgG MGUS metin. Niðurstöðurnar benda til þess að með frumuflæðisjárgreiningu sé hægt að skilgreina undirhóp MGUS sem er ekki í aukinni áhættu á að þróa með sér mergæxli eða skylda sjúkdóma. Saman benda niðurstöður doktorsverkefnisins til þess að frumuflæðisjárrannsóknir geti aukið nákvæmni við greiningu á MGUS og stuðlað að bættri áhættustigun. 

Abstract 

Multiple myeloma (MM) is a hematological malignancy characterized by the proliferation and accumulation of malignant plasma cells in the bone marrow (BM). MM is consistently preceded by monoclonal gammopathy of undetermined significance (MGUS), a common, asymptomatic condition affecting 3-5% of individuals aged 50 or older, with a variable risk of progression to MM and related diseases. This PhD thesis evaluates the clinical utility of multiparametric flow cytometry (MFC) in the diagnostic evaluation of MGUS through three studies based on the analysis of BM samples from participants in the Iceland Screens, Treats, or Prevents Multiple Myeloma (iStopMM) population-based screening study. In the first study, a Bone Marrow Quality Index (BMQI) was developed to objectively assess the quality of BM aspirate samples based on the distribution of BM-associated cell populations indicative of hemodilution. The second study refines the serum free light-chain ratio cutoff used for diagnosing light-chain MGUS, demonstrating improved specificity as a surrogate marker of plasma cell clonality. The third study investigated the frequency and clinical significance of clonal plasma cell detection in IgA and IgG MGUS, identifying a subgroup characterized by the absence of clonal plasma cells, transient or stable low-level IgG M-proteins, and no evidence of disease progression. Collectively, these findings highlight the value of MFC-based characterization of MGUS, enhancing diagnostic precision and enabling more accurate risk stratification.  

Um doktorsefnið 

Jón Þórir Óskarsson er fæddur árið 1990 á Akranesi. Hann útskrifaðist af náttúrufræðibraut Fjölbrautaskólans í Garðabæ árið 2010, lauk B.Sc. prófi í líffræði við Háskóla Íslands árið 2014 og M.Sc. prófi í líf- og læknavísindum við sama háskóla 2017. Síðan hefur Jón Þórir starfað við rannsóknina Blóðskimun til bjargar, þar sem hann hefur unnið að rannsóknum á mergæxli og forstigum þess. Sú vinna leiddi til þess að hann hóf doktorsnám í líf- og læknavísindum við Háskóla Íslands árið 2021. Rannsóknarverkefnið hlaut styrk úr Vísindasjóði Krabbameinsfélags Íslands. Samhliða doktorsnámi hefur Jón Þórir sinnt bæði kennslu og leiðbeiningu nemenda við Háskóla Íslands og starfað á rannsóknastofu í blóðmeinafræði á Landspítalanum. Foreldrar Jóns Þóris eru Rósa Jónsdóttir og Óskar Þórðarson. Jón Þórir á tvo börn, Kolbein 7 ára og Kristínu 5 ára.