Nýsköpunarganga í þágu þróunar í fiskvinnslu og útgerðar

„Þúsund þorskar á færibandinu þokast nær,“ söng Bubbi Morthens í laginu Ísbjarnarblús sem kom út þann 17. júní árið 1980. Í laginu, sem talið er marka upphaf gúanó-rokksins, vísar Bubbi á nýstárlegan hátt til vinnu verkafólks í frystihúsinu Ísbirninum á þeim tíma þegar lagið sló í gegn. 

Gríðarlega margt hefur breyst í vinnslu afurða úr þorski og öðrum bolfiski frá því að þetta lag ómaði fyrst í hlustum landsmanna. Nýsköpun hefur átt einna stærstan þátt í því.  

Fyrirhuguð er ganga sem helguð er nýsköpun í fiskvinnslu og útgerð þann 29. maí kl. 11 um gömlu höfnina í Reykjavík og þar kemur einmitt Ísbjörninn við sögu.

„Ég mun fara yfir þá þróun sem hefur átt sér stað hér.  Hérna voru um sjö frystihús fyrir 40 árum:  BÚR, Hraðfrystihús Reykjavíkur og Sjófang og á öðrum stöðum í Reykjavík voru Júpíter og Mars og Kirkjusandur sem var í byggingum þar sem Íslandsbanki var síðast. Einnig var frystihús í Vogahverfinu og Ísbjörninn úti á Seltjarnanesi. Við Reykjavíkurhöfn stóð einnig Sænska frystihúsið þar sem Seðlabankinn er í dag. Ísbjörninn fluttist svo út á Granda og reisti það húsnæði sem Brim er í nú.“

Þetta segir Sigurjón Arason, prófessor í matvælaverkfræði við Háskóla Íslands og yfirverkfræðingur hjá Matís en hann mun leiða nýsköpunargönguna. Með honum í för verður Vignir Albertsson, fyrrverandi skipulagsfulltrúi hjá Faxaflóahöfnum.

Varla er hægt að finna fróðari mann í þetta hlutverk en Sigurjón. Brennandi áhugi hans á sjávarútvegi hefur verið aflvakinn í margháttaðri nýsköpun í einni mikilvægustu atvinnugrein Íslendinga. Sigurjón er býsna kvikur maður og síbrosandi og það verður án vafa gaman að kafa í hafsjó hans af fróðleik um þetta efni. 

Gangan er í samstarfi Háskóla Íslands og Ferðafélags Íslands í röðinni um Fróðleik í fararnesti. Hún hefst við Kaffivagninn á Granda kl. 11 þann 29. maí og er þátttaka ókeypis. Fólk er hvatt til að búa sig vel. 

Gengið um Granda í þágu framþróunar í útvegi

Ætlunin er að ganga um bryggjurnar þar sem fiskvinnslan hefur gjarnan verið mest í Reykjavík og útgerðin hvað mest áberandi. Grandinn verður því undir iljum fólks þar sem allt iðaði af lífi og reyndar gerir enn. Þarna liggja bátar við bryggju og stór veiðiskip og vinnsla er í miklum húsum. Sjávarklasinn er líka í þessu umhverfi þar sem fjölbreytt sprota- og þjónustufyrirtæki eiga heimili. Þar er frjótt umhverfi þar sem starfsmenn ólíkra fyrirtækja stinga saman nefjum til hagsbóta fyrir heila atvinnugrein.

Leiðsögumaðurinn Sigurjón er afkastamikill vísindamaður og hefur sjálfur verið ótrúlega kröftugur þegar kemur að nýsköpun í sjávarútvegi. Verkefnin sem hann hefur unnið eru nánast óteljandi en þau hafa nær öll skilað bættum búnaði eða betri lausnum í sjávarútvegi og aukið þannig hag greinarinnar.

„Nýsköpun og rannsóknir skipta öllu fyrir þróun í sjávarútvegi en greinin hefur þróast úr því að vera afurðadrifin yfir í neytendadrifna og þá er krafist örrar nýþróunar á öllum sviðum. Til dæmis er mikil krafa um aukið geymsluþol ferskra afurða og nýrra pakkninga. Nýsköpunin hefur líka stuðlað að því að nýting hefur aukist og afköst á hverja unna klukkustund hafa aukist. Fyrir nokkrum árum voru afköstin um 20 til 30 kíló á manntímann en eru nú komin yfir 100 kíló. Aukin tækniþróun hefur einnig haft mikil áhrif á gæði hráefnis ásamt nýtingu og getur hvert prósent í aukinni nýtingu skilað miklum verðmætum,“ segir Sigurjón. 

Breyttur skipastóll

Sigurjón víkur talinu að skipastólnum sem hann segir hafa tekið miklum stakkaskiptum frá því Íslendingar hættu að mestu veiðum á vertíðabátum og síðutogurum og fóru yfir í skuttogara og mjög öflug uppsjávarskip.  

„Þessi bylting hafði í för með sér að aflameðferð varð mun hnitmiðari og nýjar afurðir hafa sprottið upp. Fyrir 25 árum fóru ísfisktogarnir í 25 til 30 sjóferðir á ári en á nokkrum árum fjölgaði sjóferðunum í um 50 til 60 á ári. Meiri kröfur ráða þessu um ferskleika hráefnis og nýjar ferskar afurðir. Ísfisktogurum hefur samt fækkað mikið og nýting þeirra hefur aukist, þeir eru lengur á sjó og koma með meiri afla að landi. Frystitogurunum fækkaði mikið fyrir 20 árum og þeim hefur fækkað áfram síðustu árin. Þessi þróun hefur haldið áfram,“ segir Sigurjón. 

Sigurjón hefur lagt kapp á að starfa mjög náið með fyrirtækjum í veiðum og framleiðslu og aðilum sem þróa tæki og hátæknibúnað til vinnslu sjávarafurða. Þá hefur hann lagt kapp á að nemendur taki þátt í rannsóknum en hann hefur leiðbeint fjölda meistara- og doktorsnema í gegnum tíðina. Sigurjón er á því að grunnrannsóknir eigi að vera undanfari tæknilegrar þróunar í atvinnulífinu til að draga úr mistökum og flýta framförum, ekki bara í sjávarútvegi heldur í öllum atvinnugreinum.   

Færri fiskvinnslur og sérhæfing mikil

„Fiskvinnslan hefur sérhæft sig og fiskvinnslunum hefur fækkað og samtímis hafa þær stækkað,“ segir Sigurjón og heldur áfram. „Í dag eru tvö fiskvinnslufyrirtæki, þ.e. Brim og Fiskkaup, hér í borginni. Brim hefur sérhæft sig í ferskum og lausfrystum afurðum. Fiskkaup hafa sérhæft sig í að framleiða aðallega léttsaltaðar og saltaðar afurðir. Fiskkaup hefur mest línufisk á meðan Brim er eingöngu að vinna togaraveiddan fisk. Brim hefur einnig öfluga uppsjávarvinnslu á Austurlandi – á Vopnafirði.“ 

Sigurjón segir að fyrirtækin hafi stuðlað að þróun vinnsluferla og nýju skipin sem Brim sé með fyrir ferskan fisk séu með alveg nýja tækni  þar sem fiskurinn er blóðgaður, slægður og síðan ofurkældur á dekkinu. Aftast á dekkinu sé fiskinum síðan raðað í fiskker og hann fluttur niður í sjálfvirka lest.„Aflinn er ekki ísaður heldur er geymsluhitastigið í lestinni haft -1 til 1,5° stig. Doktors- og meistaranemendur hafa komið mikið að þessari þróun í samstarfi með atvinnulífinu, þ.e. Brimi, Marel og Skaganum-3X.  Það hefur tekist mikið og gott samstarf með fiskvinnslufyrirtækjunum og tækjaframleiðendum og nemendum í framhaldsnámi og sumir hverjir síðan orðið framtíðarstarfsmenn fyrirtækjanna,“ segir Sigurjón.