Efnismenning og samfélag: Hlutirnir, heimilið, líkaminn (ÞJÓ205G)

Í námskeiðinu verður efnisleg hversdagsmenning tekin til gagngerrar umfjöllunar. Gefið verður yfirlit yfir þetta þverfaglega rannsóknarsvið og rýnt jöfnum höndum í dæmi úr samtímanum og frá fyrri tíð, íslensk og erlend. Meðal annars verður fjallað um föt og tísku, matarhætti, hlutina sem umkringja okkur í daglega lífinu, rusl og hreinlæti, handverk og neyslumenningu, hús og garða, heimilið, borgarlandslag, söfn og sýningar. Um leið kynnast nemendur ýmsum kenningum og sjónarhornum sem leggja t.a.m. áherslu á mannslíkamann, kyngervi, neyslu, rými og stað.

Söfn sem námsvettvangur (SAF501G)

Einn megintilgangur safna á Íslandi er að skila menningar- og náttúruarfi landsins til komandi kynslóða og stuðla að aukinni þekkingu á þessari arfleifð og skilningi á tengslum hennar við umheiminn. Ætlast er til þess (samkvæmt safnalögum) að söfn reyni að „auka lífsgæði manna“ með því að efla skilning á þróun og stöðu menningar, lista náttúru eða vísinda. Söfn og safnfræðsla geta því haft áhrif á samfélag, hópa og einstaklinga. Safnafræði getur komið hér að liði og er megin viðfangsefni námskeiðsins.

Kynntar verða fræðilegar kenningar sem hafa að markmiði að stuðla að fjölbreyttri og áhrifamikilli fræðslu tengdri fornleifum, list, náttúruvísindum, menningarlegri arfleifð og öðrum viðfangsefnum safna. Hugað verður að fjölbreyttum markhópum safnfræðslu, hlutverki safngesta innan safna, rými, textagerð, margmiðlun, gagnvirkni og fleira.

Þetta er fjarkennslunámskeið sem skiptist í þrjár lotur. Í hverri lotu eru ör-fyrirlestrar frá kennara með hugleiðingum um námsefnið, gesta-fyrirlestrar (stafrænir) og aukaefni. Þrjár stað- og/eða ZOOM-lotur eru yfir misserið, þar sem nemendur fá fyrirlestra frá starfsmönnum safna og vinna að fræðsluverkefni í samstarfi við safn í Reykjavík. Verkefnið verður þróað út frá fræðilegum áhuga nemenda undir handleiðslu kennara og með aðstoð starfsmanna safnsins.

Mannfræði kynmenningar (MAN353G)

Í námskeiðinu verða helstu hugtökin innan kynmenningar, kyn, kyngervi og kynhneigð, sett í samhengi við mannfræðilegar rannsóknir og þekkingu. Markmiðið er að nemendur öðlist góðan skilning á þessum hugtökum, hvernig þau eru í sífelldri endurmótun og hvernig þau móta samfélög og menningu hvarvetna. Fjallað verður um hvernig mannfræðirannsóknir á fyrri hluta 20. aldar voru mótaðar af ríkjandi kynjaviðmiðum og rýnt í áhrif femínískrar baráttu síðastliðinnar hálfrar aldar á tilurð og þróun fjölbreyttra mannfræðirannsókna. Áhersla verður lögð á að greina einkenni femínískra og hinsegin samtímarannsókna og nemendur kynnast efnistökunum í gegnum valdar etnógrafíur og aðra texta af vettvangi auk yfirlitsgreina um kynmenningu.

Gagnrýnin hugsun (HSP105G)

Námskeiðinu er ætlað að gera nemendum grein fyrir mikilvægi gagnrýninnar hugsunar með því að kynna helstu hugtök og aðferðir og mismunandi skilning á eðli og hlutverki hennar. Nemendur verða þjálfaðir í gagnrýninni hugsun eins og hún kemur fyrir í heimspeki og í daglegu lífi og starfi. Lögð er áhersla á að greina röksemdafærslur. Ítarlega verður farið í samband gagnrýninnar hugsunar og siðfræði.

Kennslan fer fram í fyrirlestrum og umræðutímum. Sérstök áhersla er lögð á umræður um raunhæf úrlausnarefni. Reynt verður að hafa verkefni eins hagnýt og kostur er og tengja þau sem flestum sviðum daglegrar reynslu.

Íslensk listasaga, söfn og menntun (LVG302G)

Áhersla er lögð á að veita nemendum innsýn í  íslenska listasögu og myndlistararfleið, list í opinberu rými ásamt list- og safnafræðslu. 

Markmiðið er að nemendur öðlast þekkingu á listasöfnum og kennslufræði þeirra gagnvart skólum og hæfni til að nýta sér þau sem fræðslustofnanir.  Skapaður er vettvangur þar sem áherslan er á samstarf og samtal skóla og safna á milli. Nemendum gefst kostur á að raungera og þróa hugmyndir sínar og vinna m.a. smiðju í tengslum við sýningu þar sem börn á grunnskólaaldri eru þáttakendur í skapandi starfi. 

Vinnulag:
Fyrirlestrar, lestur fræðigreina, gagnrýnin umræða  og safnaheimsóknir. 

Nemendum vinna m.a verkefni og setja upp smiðju ætlaða börnum í tengslum við sýningu.

Námskeiðið krefst sjálfstæðra vinnubragða.

Gripafræði (FOR303G)

Námskeiðið fjallar annars vegar um almennan grundvöll gripafræðinnar, gerðfræði og efnisfræði, og hins vegar um helstu flokka gripa sem finnast á Íslandi, leirker, steináhöld og steinílát, skartgripi og vopn, tréílát, vefnað, gler, krítarpípur o.fl.

Þungur hnífur: Víkingar í samtímamenningu, kvikmyndum og tölvuleikjum (SAF301M)

Víkingar eru meðal auðkennilegustu og þekktustu samfélagshópa fortíðar. Ímynd þeirra hefur gjarnan vera hatrömm og ofsafengin og gott dæmi þar um væri sturlaði berserkurinn sem með hyrndnan hjálm á höfði og stríðsöxi á lofti, ljóst hárið flaxandi í vindinum, herjar á grunlaus bæjarsamfélög við fjarlægar strendur. Þessi ímynd hefur fest rætur um víða veröld, hún er þver-menningarleg og áhugamannahópa sem endurskapa lifnaðarhætti víkinga má finna í löndum sem eiga sér jafnvel enga slíka sögu. Samtímafólk tengir sig stolt í bragði við arfleifð víkinga og innleiðir í eigin sjálfsmynd. Víkinga þungarokk er til og vörur af ýmsu tagi tengja sig með meðvituðum hætti við víkingasöguna. Menningarafurðir eru þar engin undantekning og hvíta tjaldið er gott dæmi um það hversu lífseig goðsögnin um víkinga er: Fyrsta víkingamyndin kom út árið 1907 og lifa þær góðu lífi enn þann dag í dag. Sama er að segja um sjónvarp og tölvuleiki þar sem ímyndum víkinga og sögu þeirra er miðlað með ýmsum hætti. Þetta hefur svo aftur áhrif á birtingarmyndir víkinga á öðrum sviðum, og mætti þar nefna ferðamannaiðnaðinn, safnamenningu og þjóðlega framsetningu af ýmsu tagi.

Í þessu námskeiði verða hinar ólíku framsetningarhefðir og birtingarmyndir víkinga í samtímanum skoðaðar. Hafist verður handa við að rekja sögu hinar nútímalegu víkingaímyndar og þróun hennar á tuttugustu öldinni – og verður þar í íslenska samheneginu sérstaklega horft til áranna í kringum Hrunið. Í kjölfarið verða ríkjandi samtímalegar birtingarmyndir víkingsins skoðaðar, eins og þeim er miðlað í kvikmyndum, sjónvarpi og tölvuleikjum.

Kvennafríið 1975: Mýtur og miðlun (HMM301M)

„Baráttunni lýkur ekki í dag,“ stóð á kröfuspjaldi konu sem var ein af þeim 25.000 sem söfnuðust saman á útifundi í miðborg Reykjavíkur þann 24. október 1975 til að mótmæla kynbundnum launamun og mismunun undir yfirskriftinni Kvennafrí. Kröfuspjaldið er bara eitt dæmi um þær fjölbreyttu leiðir sem konur notuðu til að koma sjónarmiðum sínum á framfæri þennan dag en tónlist, greinaskrif, ræðuhöld og fjölmiðlaumfjöllun settu svip sinn á hann svo fáein dæmi séu nefnd. Kvennafríið var boðað fyrir atbeina íslenskra kvenna en aðgerðir þeirra spruttu engu að síður úr alþjóðlegum farvegi en íslenskar konur voru hvattar til að fylkja sér bak við kjörorð kvennaárs Sameinuðu þjóðanna: „JAFNRÉTTI – FRAMÞRÓUN – FRIÐUR“. Útgangspunktur námskeiðsins er Kvennafríið 1975 en um leið og kafað verður í sögulega arfleið þessa dags í íslensku og alþjóðlegu samhengi verða nýjar miðlunarleiðir kannaðar í þeim tilgangi að ná til nýrra kynslóða. Námskeiðið er kennt í samvinnu við Rúv og Kvennasögusafn sem fagnar 50 ára afmæli 2025 með sýningu á Landsbókasafni Íslands.

Rannsóknarverkefni í safnafræði (SAF001G)

Námskeiðið byggir á því að nemandi vinni að rannsóknarverkefni til að öðlast færni í að beita fræðilegum vinnubrögðum í safnastarfi. Fyrri hluti námskeiðs er fræðilegur og er þar fjallað um aðferðarfræði og fræðilega texta.  Rannsóknarverkefni felur í sér að nemandi vinnur rannsóknaráætlun undir leiðsögn kennara en vinnur síðan að sjálfstæðu verkefni. Í lok námskeiðs er skilað inn skýrslu um verkefnið og haldin kynning á því.

Safn og samfélag: Sirkus dauðans? (SAF201M)

Í þessu námskeiði verða margþætt tengsl safna og þeirra samfélaga sem þau þjóna skoðuð. Kannað verður hvernig söfn eru ekki aðeins vörslumenn menningararfs heldur einnig virkir þátttakendur í mótun menningarlegra frásagna og samfélagslegra sjálfsmynda. Með því að skoða sögulegt samhengi, fræðilega umgjörð og hagnýtar dæmisögur fá nemendur innsýn í það mikilvæga hlutverk sem söfn gegna við að sýna og stundum ögra samfélagslegum gildum. Í námskeiðinu verður farið yfir efni eins og söfn sem hvati til samfélagsbreytinga, mikilvægi inngildingar og aðgengis, og áhrif stafrænnar tækni á samfélagsþátttöku. Með umræðum, dæmum og praktískum verkefnum munu nemendur kanna hvernig söfn geta á áhrifaríkan hátt virkjað fólk og stuðlað að réttlátara samfélagi. Í lok námskeiðsins munu nemendur hafa tileinkað sér góðan skilning á því hvernig söfn geta brugðist við þörfum og gildum fólks í þeim samfélögum sem þau þjóna.

Samfélagslegar áskoranir og söfn (SAF202M)

Námskeiðið skoðar á gagnrýninn hátt áhrif samtímans á söfn og starfshætti þeirra. Leitast verður við að gefa góðan skilning á því hvernig söfn standa frammi fyrir og leitast oft við að takast á við ýmsar samfélagslegar áskoranir, þar á meðal fjölbreytni, jöfnuð, þátttöku, félagslegt réttlæti og sjálfbærni. Í námskeiðinu verður fræðilegur grunnur samfélagsmála safna skoðaður og dæmi þar að lútandi. Áherslur verða meðal annars á að skoða hlutverk safna sem talsmenn jaðarsettra hópa, mikilvægi samvinnu og samsköpunar og aðferðir til að takast á við loftslagsbreytingar innan safnastarfs, svo eitthvað sé nefnt. Umræður og verkefni skora á nemendur að hugsa gagnrýnið um hlutverk safna í samfélaginu. Í lok námskeiðsins verða nemendur búnir góðri færni og þekkingu til að takast á við félagsleg hlutverk safna í ört breytilegum heimi. Námskeiðið verður kennt frá lokum febrúar til loka mars.

Rokkar og stokkar og reður í krús: Söfn og fræði (SAF201G)

Námskeiðið er almennur inngangur að safnafræði. Fjallað verður um helstu þætti safnastarfs og fræðilegar og sögulegar forsendur þess. Skoðað verður hlutverk safna í fortíð og nútíð, uppbygging safnkosts, flokkun, skráning og varðveisla. Hugað verður að aðgengi, fræðslu, sýningagerð og gildi rannsókna fyrir safnastarf. Einnig verða skoðaðar mismunandi aðferðir við túlkun og framsetningu á sýningum. Íslensk söfn verða sett í samhengi við þjóðfræði, sem og erlent safnastarf og fræði. Námskeiðið skiptist í þrjár lotur, sem hver fyrir sig spannar um 4 vikna tímabil. Í hverjum hluta eru fyrirlestrar frá kennara auk skipulagðrar heimsóknar á tiltekið safn og umræður í kjölfarið. Áhersla verður lögð á umræður og verkefnavinnu innan safna.

Menningararfur (ÞJÓ447M)

Hvað er menningararfur og hvaða hlutverki þjónar hann? Af hverju er hann í stöðugri útrýmingarhættu? Hvernig tengir hann saman fortíð og samtíð? Hvað á hann skylt við þjóðríkið? Söguvitund? Hnattvæðingu? Kapítalisma? Stjórnmál? Í námskeiðinu verður leitað svara við þessum spurningum, kynntar nýlegar rannsóknir þjóðfræðinga, mannfræðinga, listfræðinga, félagsfræðinga, safnafræðinga, sagnfræðinga og fornleifafræðinga á menningararfi og tekinn púlsinn á því sem er að gerast á þessu ört vaxandi sviði. 

Kennslan fer fram í fyrirlestrum og umræðum.

Innra starf safna (FOR425G)

Markmið námskeiðsins er að nemendur fái innsýn í dagleg verkefni og faglegt safnastarf hjá Þjóðminjasafni Íslands. Aðaláherslan verður á verklegan þátt söfnunar, skráningar og varðveislu. Kennslan verður tvískipt, fyrri hlutinn verður í formi fyrirlestra frá sérfræðingum Þjóðminjasafnsins en seinni hlutinn verður sérverkefni með safnkostinn sem nemendur vinna sjálfstætt undir leiðsögn kennara. Í fyrri hluta námskeiðsins verður lögð áhersla á alþjóðlegar siðareglur ICOM, fyrirbyggjandi forvörslu, gripaskráningu í Sarp, ljósmyndun gripa, ástandsmat á aðföngum (gripum, sýnum, frumheimildum o.s.frv.), pökkun, varðveislu og uppsetning sýninga. Mætingarskylda er í verklega tíma.

Fjögur minni verkefni verða á fyrri hluta námskeiðsins. Í síðari hlutanum mun nemandi vinna verkefni tengt safnkostinum í tengslum við námsefnið. Nemandi velur verkefnið eftir sínu áhugasviði undir leiðsögn kennara og skilar skýrslu og framsögu í lok námskeiðs.

Listir, náttúra og samfélag (LVG020G)

Athugið að nemendur á kjörsviðinu Sjónlistir: Myndmennt ganga fyrir þegar hámarksfjölda er náð!

Markmið: Að nemandinn
-    finni tengsl menningar og listar við náttúru og samfélag.
-    hafi tileinkað sér hugmyndafræði námskrár sem byggir á myndlist, náttúru og samfélagi.
-    hafi valdi á fræði- og verklegri þekkingu til að vinna út frá aðferðum myndlistarmanna á viðfangsefnum sínum
-    uppgötvi hvernig listamenn nota náttúru og náttúruleg efni í listsköpun sinni.
-    hafi kynnst og tileinkað sér aðferðafræði myndlistar og myndmáls sem tjáskiptaform í nútíma samfélagi.
-    geti beitt gagnrýnni og skapandi hugsun í listsköpun tengdri náttúruskoðun og samfélagsrýni í starfi með börnum.
-    skynji og skilji mikilvægi samþættingar listar og samfélagsrýni við aðrar faggreinar skólans
-    geti unnið sjálfstætt og skipulega að öllum viðfangsefnum. 

Inntak / viðfangsefni:
Í þessum áfanga er kynnt sögulegt og félagslegt samhengi náttúruskoðunar og samfélagsrýni með áherslu á tengsl á milli nútímalistar og uppeldisfræði. Unnið verður með hugmyndir samtímalistamanna í listrannsóknum hvað varðar náttúru og samfélag.

Nemendur vinna rannsókn á starfsháttum starfandi myndlistarmanna, fræðilegum markmiðum þeirra og tækni í listsköpun sinni. Gera starfsáætlun að myndverkum í fjölbreytt efni,  með það markmið að ná fram skýru myndmáli. Serstök árhersla verður á endurnýtingu efna, með umhverfisverndarsjónarmið að leiðarljósi.

Nemendur fá einnig þjálfun í fjalla um og rökstyðja myndverk sín út frá markmiðum námskeiðsins.  Unnið verður með ólíkar hefðir út frá reynslu og áhuga nemenda með áherslu á náttúru og samfélag í tengslum við valda þætti úr grunnskólum. 

Vinnulag:
Fyrirlestrar, gagnrýnin umræða, vettvangsheimsóknir og verkefnavinna. Nemendum gefst kostur á að vinna með fjölbreytt efnisval, mismunandi tækni og miðla.

Ath. áhersla er lögð á sjálfstæð vinnubrögð

Rannsóknir og heimildaleit í skjalasöfnum (SAG206M)

Nemendur læra og þjálfast í aðferðum skjalfræðilegra rannsókna, heimildaleit í skjalasöfnum og að meta heimildagildi skjala. Nemendur taka þátt í verklegum æfingum sem tengjast námsefni.

Starfsreynsla við uppgröft eða safn (FOR419G)

Námskeiðið felst í reynslu sem nemandi aflar sér af störfum við fornleifarannsóknir.  Það getur verið þátttaka í vettvangsskóla, vinna við uppgröft, fornleifaskráningu, úrvinnslu (þ.á.m. greining og frágangur gripa og forvarsla), vinna á safni eða við minjavörslu.  Hafið samband við námsbrautarformann ef þið eruð í vafa um hverskonar störf eru tekin gild.  Til að ljúka námskeiðinu þarf að vinna 20 heila daga og skila að því loknu staðfestingu undirritaðri af vinnuveitanda/stjórnanda rannsóknar til námsbrautarformanns.  Eyðublaðið má nálgast hér

Starfsreynsla við uppgröft eða safn (FOR413G)

This course is comprised solely of work experience connected to archaeology undertaken by the student. Work can include participation on an archaeological fieldschool, excavation (uppgröftur), survey project (fornleifaskráning), post-excavation analysis (urvinnsla) including finds or conservation work (forvarsla) and work at a museum or heritage agency. If you are in doubt about what might count, contact the head of the department. The work must entail a minimum of 40 full-working days. At the end of the work, students must ask for a report form to be filled out by their employer/supervisor and this form must then be returned to the head of department. The form is available on the departmental website and can be downloaded here: https://fornleifafraedi.hi.is/?attachment_id=741.