Gísli Már Gíslason, prófessor í vatnalíffræði við Háskóla Íslands
Hopandi jöklar hafa djúpstæð áhrif á lífríki í ferskvatni og á strandsvæðum samkvæmt rannsóknum vísindamanna. Þetta kemur fram í grein í hinu virta vísindatímariti Proceedings of the National Academy of Sciences en í hópi höfunda eru tveir íslenskir vísindamenn, Gísli Már Gíslason, prófessor í vatnalíffræði við Háskóla Íslands, og Jón S. Ólafsson, vatnalíffræðingur við Hafrannsóknarstofnun. Gísli Már kemur við sögu í nýrri þáttaröð um Fjársjóð framtíðar þar sem er m.a. fjallað um loftslagsbreytingar og áhrif þeirra á jökla. Í röðinni er einnig fjallað um breytingar á vistkerfum landsins samfara hækkandi hitastigi og hvernig sjálfbærnimenntun getur komið að notum til að auka meðvitund um nauðsyn þess að vernda náttúruna.
Vísindamenn hafa lengi varað við „aðkallandi alþjóðlegri þörf“ til að fást við keðjuverkandi áhrif hörfunar jökla á ýmis vistkerfi. „Áhrif bráðnunar jökla á hækkun sjávar hefur hlotið mikla athygli undanfarin ár en þessi grein fjallar um margvíslegar breytingar á vistkerfum í jökulám og á grunnsævi vegna breytinga á jöklum,“ segir Gísli Már. „Þessar breytingar munu hafa miklar félagslegar afleiðingar.“
Að sögn Gísla kalla höfundar greinarinnar eftir auknum áherslum stjórnvalda víða í heiminum á bætt skipulag og mótvægisaðgerðir til að draga úr hinum neikvæðu samfélagslegu áhrifum sem munu eiga sér stað á fjölmörgum svæðum á jörðinni.
Að sögn Gísla þekja jöklar nú um tíu prósent af flatarmáli lands á jörðinni. „Þeir hörfa hratt hvarvetna í heiminum. Jöklar munu minnka mikið á þessari öld. Mesta bráðnunin verður í jöklum í Alaskaflóa, á heimskautasvæðum Kanda, Grænlandi, Íslandi og Suðurheimskautslandinu.“
Gísli Már segir að hins vegar muni mestra neikvæðra áhrifa gæta í Ölpunun og í jöklum Suður-Ameríku. „Djúpstæðust verða áhrifin í Ölpunum þar sem flatarmál jökla hefur minnkað um meira en helming síðan 1880. Spár gera ráð fyrir að þeir verði um 4 til 13% af núverandi stærð árið 2100.“
Í greininni kemur fram að rennsli jökuláa verði tilviljanakenndara þegar afrennsli jökla minnkar og háðara tilviljanakenndri úrkomu og snjóbráðnun. Minnkun jökla muni breyta setflutningum auk þess sem líf- og jarðefnafræðilegir þættir taki miklum breytingum.
„Ófyrirsjáanleg áhrif af minnkun jökla tengjast losun mengandi efna, þar á meðal frá iðnaðarútblæstri sem bundinn er í jökulísnum. Þetta er t.d. kvikasilfur, illgresis- og meindýraeitur auk þrávirkra lífrænna efna. Flutningur þeirra niður árnar mun síðan dvína þegar rúmmál jökla minnkar.“
Gísli Már segir að áhrifin verði mikil á náttúrulegt umhverfi, þar á meðal á líffræðilega fjölbreytni tegunda, vistkerfisþjónustu sem jökulár veita, sérstaklega á vatn fyrir landbúnað, vatnsaflsvirkjanir og drykkjarvatn.
„Hér erum við m.a. að tala um veruleg áhrif á ferla og þjónustu vistkerfa með breyttu framboði vatns fyrir mannfólkið. Þetta kallar á endurskipulagningu á hreinsunarferlum til viðhalds á vatnsgæðum og til varna gegn náttúruvá,“ segir Gísli Már. Hann bendir einnig á breytingar á eðli ferðamennsku sem tengist jöklum auk breytinga á landslagi og menningu.
Gísli Már segir að líklega séum við nú miklu nær en áður að skilja þau gríðarlegu áhrif sem hopun jökla hafi á vistkerfi í jökulám og á strandsvæðum, en breytingar muni ná frá líffræðilegum fjölbreytileika tegunda til eðli ferðaþjónustu, frá rafmagnsframleiðslu með vatnsafli að hreinu drykkjarvatni. Hann nefnir einnig þá margþættu breytingar sem geta orðið á lífskjörum fólks. „Næstu skref verða að breyta viðhorfum almennings til hopunar jökla og að meta hættuna á svæðum sem verða fyrir mestum áhrifum.“
Gísli Már Gíslason, prófessor í vatnalíffræði
Gísli Már segir að áhrifin verði mikil á náttúrulegt umhverfi, þar á meðal á líffræðilega fjölbreytni tegunda, vistkerfisþjónustu sem jökulár veita, sérstaklega á vatn fyrir landbúnað, vatnsaflsvirkjanir og drykkjarvatn. „Hér erum við m.a. að tala um veruleg áhrif á ferla og þjónustu vistkerfa með breyttu framboði vatns fyrir mannfólkið,“ segir Gísli Már.
Höfundar greinarinnar leggja til að eftirfarandi verði gert:
- Kortlagning jöklabreytinga með nýjustu tækni, líkt og hefur verið gert á Íslandi.
- Vöktun á helstu líf- og jarðefnafræðilegum breytum, þ.m.t. mengun og breytingum á líffræðilegum fjölbreytileika í jökulám með stöðluðum söfnunaraðferðum.
- Mat á nýtingu vatns og á menningarlegum áhrifum frá vistkerfum sem tengjast jöklum, sérstaklega á mengun og veiðar á laxfiskum.
- Breytilegu skipulagi stjórnunar verði komið á á viðkvæmustu svæðunum sem verða fyrir mestum áhrifum af jöklabreytingum. Áhersla verði lögð á að alþjóðleg lög verði sett til verndar vatnsbólum sem jöklarnir mynda.
„Hér erum við m.a. að tala um veruleg áhrif á ferla og þjónustu vistkerfa með breyttu framboði vatns fyrir mannfólkið. Þetta kallar á endurskipulagningu á hreinsunarferlum til viðhalds á vatnsgæðum og til varna gegn náttúruvá,“ segir Gísli Már. Hann bendir einnig á breytingar á eðli ferðamennsku sem tengist jöklum auk breytinga á landslagi og menningu.
Gísli Már segir að líklega séum við nú miklu nær en áður að skilja þau gríðarlegu áhrif sem hopun jökla hafi á vistkerfi í jökulám og á strandsvæðum, en breytingar muni ná frá líffræðilegum fjölbreytileika tegunda til eðli ferðaþjónustu, frá rafmagnsframleiðslu með vatnsafli að hreinu drykkjarvatni. Hann nefnir einnig þá margþættu breytingar sem geta orðið á lífskjörum fólks. „Næstu skref verða að breyta viðhorfum almennings til hopunar jökla og að meta hættuna á svæðum sem verða fyrir mestum áhrifum.“
Rannsókninni stýrði Alexander Milner við Háskólann í Birmingham og er hann aðalhöfundur. Aðrir höfundar eru Alexander M. Milner, Kieran Khamis, Tom J. Battin, John E. Brittain, Nicholas E. Barrand, Leopold Füreder, Sophie Cauvy-Fraunie, Gísli Már Gíslason, Dean Jacobsen, David M. Hannah, Andrew J. Hodson, Eran Hood, Valeria Lencioni, Jón S. Ólafsson, Christopher T. Robinson, Martyn Tranter og Lee E. Brown.