Meistaradagur náttúruvísinda - Vormisseri 2023 - Líf- og umhverfisvísindadeild

Leiðbeinandi / Advisor: Ingibjörg Svala Jónsdóttir

Aðrir í meistaranefnd / Other members of the masters committee:  Ólafur Andrésson og  Isabel C. Barrio

Ágrip 
Á Íslandi hefur átt sér stað víðtæk jarðvegseyðing af völdum landnýtingar. Í vistkerfum hálendisins þar sem beitarálag er talinn vera meginorsök hnignunar hefur ástand lands (stig hnignunar) verið metið út frá gróðurþekju, gróðursamsetningu, og umfangi rofdíla. Lítið sem ekkert er vitað um örverusamfélög jarðvegs, eða hlutverk þeirra í framvindu vistkerfa eftir röskun. Markmið þessarar rannsóknar var að skoða samsetningu og virkni örverusamfélaga með notkun víðerfðamengjaraðgreiningu í mishnignuðum búsvæðum. Ég bar saman fjalldrapamóa með rofdílum (heiði) og hruninn fjalldrapamóa (mel), innan beitartilraunar til þriggja ára, innan og utan eldvirkra svæðisins (Þeistareykir og Auðkúluheiði). Samsetning jarðvegsbakteríusamfélaga (mikið magn Actinobacteria) og lítil jarðvegsöndun (örveruvirkni) og lífvirkir ferlar (gen) endurspeglaði hátt hnignunarstig. Heiðin á Þeistareykjum hafði fleiri lykilhópa baktería, m.a. af ættkvíslinni Bradyrhizobium (Proteobacteria), fleiri bakteríuhópa, meiri örveruvirkni og fjölbreyttari lífvirka ferla en heiðin á Auðkúluheiði, sem bendir til þess að ástand heiðarinnar á Auðkúluheiði sé á hærra hnignunar stigi. Notkun fræðilega rammans YAS (Y=afrakstur, A=öflun auðlinda, S= stressþol), veitti enn skýrari mynd af virkni hvers örverusamfélags og viðbrögðum þeirra við mismunandi umhverfiþáttum. Þriggja ára beitarfriðun, hafði engin marktæk áhrif á örverusamfélögin, sem var líklega of stuttur tími til að sjáanleg framvinda ætti sér stað. Þessi rannsókn sýnir í fyrsta sinn samsetningu og virkni örverusamfélaga í mismunandi túndru vistkerfum á Íslandi sem gæti veitt betri innsýn inn í hnignun og framvinduferla hnignað lands.

Abstract in English
In Iceland, unsustainable land use has led to severe land degradation and desertification. Although some indicators of land degradation, such as changes in plant community composition or increases in the amount of bare ground, are well established, limited knowledge exists on soil microbial communities and their function in degraded ecosystems. This study aimed to characterize the structure and function of microbial communities using shotgun metagenomic sequencing in contrasting stages of degradation in the highlands of Iceland. I compared a Betula nana heath with erosion spots and a highly degraded desert within a three year-old exclosure experiment inside and outside the active volcanic zone, at Þeistareykir and Auðkúluheiði, respectively. The desert soil’s bacterial taxonomic composition (relatively more Actinobacteria), low respiration (microbial activity) and functional diversity reflected its highly degraded state. Heath soils at Þeistareykir, had more abundant key ecosystem taxa of the genus Bradyrhizobium, higher taxonomic richness, microbial activity, and functional diversity compared to the heath at Auðkúluheiði, which indicates that the heath in Auðkúluheiði is more degraded. The use of the trait-based framework of high yield (Y), resource acquisition (A), and stress tolerance (S) provided a more nuanced picture of the functional microbial roles in each of these soil types. Three years of exclusion of grazing, the hypothesised main driver of the degradation of highland ranges, was apparently too short for significant recovery of the soil bacterial community. This study presents for the first time a characterization of soil microbial communities in different tundra soils in Iceland and shows promise in identifying degradation processes.
 

Leiðbeinandi / Advisor: Ingibjörg Svala Jónsdóttir

Aðrir í meistaranefnd / Other members of the masters committee:  Bryndís Marteinsdóttir

Ágrip 
Á stórum hluta landsins gætir áhrifa jarðvegsrofs. Sauðfjárbeit er ein af helstu ástæðum hniginunar vistkerfa. Beit getur haft áhrif á blómgun og fræmyndun plantna. Hnignun getur líka valdið breytingum á blómgun, þar sem aðstæður eru oft mjög erfiðar á svæðum þar sem hnignun vistkerfa er hvað alvarlegust. Það getur leitt til þess að plöntur nýti auðlindir sínar frekar til kynæxlunar heldur en vaxtar. Markmið þessarar rannsóknar var að skoða áhrif hnignunar og sauðfjárbeitar á blómgun og fræframleiðslu plantna á hálendinu. Gögnum var safnað tvö ár í röð á rannsóknarsvæði á Auðkúluheiði. Þar eru afgirtir reitir í tveimur gerðum búsvæða, fjalldrapamóa með rofdílum og sandmel. Í hvoru þessara búsvæða. Bæði gagnasöfnunarárinn var blómgun metin í bæði girtum og ógirtum reitum. Seinna gagnasöfnunarárið var fræjum úr tveimur tegundum safnað. Niðurstöður þessara rannsóknar gefa til kynna að plöntur á hnignuðum svæðumnýti auðlindir sínar frekar til kynæxlunar heldur en vaxtar. Niðurstöðurnar sýndu líka að beitarfriðun á svæðum þar sem er lítil hniginun eykur blómgun of fræframleiðslu. Svæði þar sem mikillar hnignunar gætir, hefur beitarfriðun ekki jafn mikil áhrif.

Abstract in English
A large part of the vegetation in Iceland is eroded. Sheep grazing is one of the main drives of degradation. Sheep grazing may reduce flowering and seed set. The degradation state of ecosystems could also influence the flowering success of plants as conditions in severely degraded areas very harsh. This forces plants to allocate resources to sexual reproduction rather than growth. The aim of this project is to determine the effects of degradation and sheep grazing on flowering and seed production in plants in the Icelandic highlands. Data was gathered during two consecutive growing seasons in a fence experiment in two different habitats at Auðkúluheiði. One a vegetated dwarf-shrub heath and another an eroded desert. In both years of sampling, in each habitat, plant flowering was estimated, in both fenced and control plots. Seed collection was performed the later sampling year. Seeds of two species were collected. The results of this study suggest that plants in severely degraded areas in the Icelandic highlands put more effort into flowering and seed production. The results also show that sheep grazing exclosures increase flowering where there is low degradation, seed production was not affected. Grazing exclosures in highly degraded areas do not seem to effect flowering or seed production.
 

Leiðbeinendur/ Advisors: Þóra Ellen Þórhallsdóttir og Hlynur Bárðarson

Ágrip 
Landslag er mikilvægur hluti af þjóðararfi íslendinga en breytingar á gróðri og landnýtingu geta haft afdrifaríkar afleiðingar fyrir sérkenni þess. Aukinn áhugi er á sjálfgræðslu og endurheimt birkivistkerfa og nú er í gangi þverfræðilegt rannsóknaverkefni (BirkiVist) sem beinist að umhverfislegum, félagslegum, hagrænum og menningarlegum ávinningi og afleiðingum af slíkri þróun. Þetta meistaraverkefni snýr að einum þætti BirkiVistar: áhrifum af endurheimt birkiskóglenda á hið sjónræna landslag. Beitt var nálgun Íslenska landslagsverkefnisins (ÍLV) og sjónrænar breytur skráðar í 10 gömlum skóglendum í öllum landshlutum og jafnmörgum skóglausum en að öðru leyti svipuðum samanburðarsvæðum á smáum (plöntusamfélags-) og stórum (víðmyndar) kvarða. Þegar birkisvæðunum var bætt við 108 svæða landsúrtak ÍLV í fjölþátta flokkunargreiningu kom í ljós að birkilendin mynduðu ekki sérstakan flokk. Flestar samfélags-kvarða greiningarnar féllu í flokkinn Vel gróin en einsleit láglendi og heiðar. Flest víðmyndar-kvarða og stöku samfélags-kvarða greiningar lentu í flokkunum Fjölbreytt og opið gróin svæði í nágrenni fjalla eða Grónir dalir með áberandi vatni. Notuð voru gróðurgögn úr öðrum hlutum BirkiVistar til að greina samband tegundaauðgi æðplantna og líffræðilegrar fjölbreytni og sjónrænnar fjölbreytni landslags á samfélags-kvarða.

Abstract in English
Landscapes are a vital aspect of Iceland’s national identity, but changes in vegetation and land use may profoundly impact its characteristics. At present, there is growing interest in the large-scale restoration of the native birch ecosystems and the environmental, societal, economic and cultural implications of such changes are addressed in the cross-disciplinary EcoBirch project. This thesis addresses one part of EcoBirch: The effects of woodland restoration on the visual landscape. Using the approach of the Icelandic Landscape Project (ILP), I collected visited 10 old woodlands across Iceland and adjacent non-wooded sites with similar main landscape features, assessing 21 visual landscape variables at small (community) and larger (panorama) spatial scales. Adding these woodlands to the nation-wide sample of 108 ILP sites, did not create new classes in a multivariate classification. Most community-scale and some panorama-scale sites fell into the class Well vegetated but homogeneous lowlands and heaths, with most panorama and a few community sites classifying with Diverse and open vegetated landscapes by mountains and Vegetated valleys with promient water. Making use of vascular plant species richness and biodiversity, I also explored their relationship with community-level landscape visual diversity.
 

Leiðbeinandi / Advisor: Ásdís Hlökk Theodórsdóttir

Ágrip 
Mat á umhverfisáhrifum framkvæmda var lögleitt á Íslandi árið 1993. Um er að ræða kerfisbundið ferli sem felst í að leggja mat á vænt áhrif framkvæmda á umhverfið með það að markmiði að draga úr neikvæðum áhrifum þeirra eins og kostur er. Með mótvægisaðgerðum er leitast við að koma í veg fyrir, draga úr eða bæta fyrir neikvæð áhrif framkvæmdanna. Fyrri rannsóknir á mótvægisaðgerðum benda til þess að bæta megi notkun mótvægisaðgerða að ýmsu leyti. Í þessari rannsókn var markmiðið að skoða hvort áherslur mótvægisaðgerða séu í samræmi við vænt umhverfisáhrif framkvæmdanna. Teknar voru fyrir 12 af 29 raflínu- og vegaframkvæmdum sem fóru í umhverfismat á tímabilinu 2006-2022 og þær greindar. Greindar voru þær mótvægisaðgerðir sem voru lagðar til í umhverfismatsskýrslum framkvæmdaraðila, álitum Skipulagsstofnunar og framkvæmdaleyfum sveitarstjórna. Rannsóknin byggir á hugmyndum um forgangsröðun mótvægisaðgerða (e. mitigation hierarchy). Samkvæmt þeim eru þær mótvægisaðgerðir ákjósanlegastar sem koma í veg fyrir neikvæð áhrif framkvæmda, þar á eftir koma þær sem draga úr áhrifunum, því næst eru aðgerðir sem miða að því að laga neikvæðu áhrifin sem framkvæmdin olli. Bætur eru þær aðgerðir sem taldar eru síst ákjósanlegar. Rannsóknin leiddi í ljós að áherslur mótvægisaðgerða eru að ýmsu leyti í ósamræmi við vægi væntra áhrifa. Ekki er skýrt samhengi milli vægis væntra umhverfisáhrifa og gerðar og fjölda þeirra mótvægisaðgerða sem lagðar eru til í umhverfismatinu. Þannig er oft lítill munur á þeim mótvægisaðgerðum sem lagðar eru til þegar áhrif framkvæmdar eru talin verða lítil eða engin og þegar þau eru talin verða mjög neikvæð. Sömuleiðis taldi Skipulagsstofnun í 14 skipti vænt áhrif neikvæðari en niðurstaða umhverfismatsskýrslu framkvæmdaraðila sagði til um, án þess að lagðar væru til frekari mótvægisaðgerðir eða skilyrði, hvorki í áliti Skipulagsstofnunar né í framkvæmdaleyfi sveitarfélags.

Abstract in English
Legislation on Environmental Impact Assessment (EIA) was established in Iceland in 1993. EIA is a systematic process in which the possible environmental effects of planned constructions are examined and predicted, aiming to reduce the negative impacts as much as possible. Mitigation measures are measures with the aim to avoid, reduce or remedy the negative impacts expected. Past studies on mitigation measures in EIA suggest that their use could be improved in many ways. The aim of this research was to see if there is a mismatch between the expected impacts on the environment and the mitigation measures proposed. In this research, 12 of 29 EIAs were assessed, that were made between 2006 and 2022 for road and power line constructions in Iceland. The mitigation measures that were proposed in the proponent's environmental statement (ES), the opinion of the National Planning Agency (Skipulagsstofnun) and the development permits of local authorities, were assessed. The concept of mitigation hierarchy was used to assess the mitigation measures. According to the mitigation hierarchy, measures that aim to avoid negative effects are considered most feasible, then those that reduce the effects, followed by measures that repair the negative effects that the construction caused. Compensation is considered the least feasible measure. The findings suggest some mismatch between the expected impacts and the mitigation measures proposed. There is often little difference between the number and type of the measures proposed when the impact was expected to be small or non, and when the impact was expected to be severe. Furthermore, Skipulagsstofnun came 14 times to the conclusion that the expected impact on a certain environmental component would be more negative than the environmental statement had concluded, without suggesting further mitigation measures, nor did the development permits impose further conditions.
 

Leiðbeinandi / Advisor: Viggó Þór Marteinsson

Aðrir í meistaranefnd / Other members of the masters committee:  Sigurlaug Skírnisdóttir og Snædís H. Björnsdóttir

Ágrip 
Útdráttur
Kæstur hákarl hefur oft verið nefndur þjóðarréttur Íslendinga og er verkaður með því að kæsa og þurrka Grænlandshákarl. Kæsingin er mikilvægt skref í verkuninni til þess að afeitra hákarlinn, því óverkaður er hann eitraður. Þó að hákarl hafi verið mikilvæg fæða fyrir Íslendinga fyrr á öldum, þá er mjög lítið vitað um hvað liggur að baki varðandi þær breytingar á örverurflóru hákarlsins sem eiga sér stað við kæsinguna. Í þessari rannsókn voru tilraunir framkvæmdar til þess að annars vegar meta hvaða áhrif það hefði á samsetningu örveruflóru  hákarlsins að frysta/afþíða hákarlinn fyrir kæsingu og hins vegar að meta hvaða áhrif það hefði á samsetningu örveruflóru  hákarlsins að verka hann með aukinni loftun. Sýni voru tekin yfir allan verkunarferilinn til þess að fá yfirsýn á samsetningu örveruflórunnar í hákarlinum. Notast var bæði við ræktanir og sameindalíffræðilegar aðferðir (16S rRNA raðgreining) til þess að magnmæla og greina þær bakteríur sem bera ábyrgð á kæsingu hákarlsins. Ræktunar niðurstöðurnar sýndu fram á það að vöxtur mismunandi bakteríuhópa á milli ófrosna og frosna hákarlsins var mjög líkur. 16S rRNA raðgreiningin sýndi fram á það að kæsingin skiptist í þrjá fasa (upphafs-, milli- og lokafasa) sem einkennast af samsetningu og virkni örveruflórunnar. Í upphafsfasanum voru bæði Photobacterium og Pseudoalteromonas ríkjandi. Millifasinn einkenndist af miklum breytingum á örveruflórunni þar sem bakteríur sem höfðu verið ríkjandi í upphafsfasanum höfðu skipst út fyrir aðra bakteríuhópa. Í lokafasanum voru Atopostipes, Pseudomonas, Sporosarcina og Tissierella ríkjandi það sem eftir var af kæsingunni og þurrkuninni. Frystingar/afþíðingar meðferðin hafði áhrif á upphafssamsetningu örveruflórunnar en eftir því sem leið á kæsinguna fór örveruflóran í frosna hákarlinum að líkjast örveruflórunni í ófrosna hákarlinum. Aukinn loftun til hákarlabitanna hafði ekki marktæk áhrif á samsetningu örveruflórunnar en stuðlaði þó að auknum bakteríuvexti í hákarlinum. Þessi rannsókn hefur varpað nýju ljósi á þá flóknu og breytilegri örveruflóru sem virkjast við verkun á Grænlandshákarli.           
 

Abstract in English
Fermented shark is a traditional delicacy from Iceland and is produced through fermentation and drying of Greenland shark. The fermentation process is a crucial step before its consumption as unprocessed shark is highly toxic. Although fermented shark has been an important source of nutrition for Icelanders for centuries, very little is known about what is behind the process of the bacterial community succession which takes place during the fermentation. For this study, experiments were conducted to evaluate if freezing/thawing of the shark would affect the bacterial community succession during the fermentation process. In addition, evaluating what effect added aeration processes would have on the succession during the fermentation period. Samples were taken throughout the process to get overall coverage of the succession by using both conventional culturing and molecular methods (16S rRNA amplicon sequencing), to quantify and identify bacteria that are responsible for the fermentation process. The conventional culturing analysis showed that the growth pattern between the same bacterial group was very similar between fresh and frozen shark cut. The 16S rRNA sequencing revealed that the fermentation process is divided into three separate phases (initial, intermediate and final phase), which are characterized by the assembly and activity of the microbial community. During the initial phase both Photobacterium and Pseudoalteromonas were dominant. The intermediate phase was characterized by the replacement of bacterial genera occupying the shark during the initial phase. During the final phase Atopostipes, Pseudomonas, Sporosarcina and Tissierella dominated the shark for the rest of the fermentation and into the drying. The freezing/thawing treatment influenced the initial bacterial community composition but as the fermentation progressed the community began to stabilize and resemble the bacterial community observed in the shark cuts of fresh fermented shark. Increased aeration did not have a significant effect on the overall composition of the microbial community. However, it did promote increased bacterial growth in the shark cuts. This study is the first to show the complex dynamic nature of the microbial community during fermentation and drying process of Greenland shark.       
 

Leiðbeinendur/ Advisors: Þóra Ellen Þórhallsdóttir, Kristín Svavarsdóttir og Kristinn Pétur Magnússon

Ágrip 
Með hlýnandi loftslagi hafa skógar og kjarr breiðst út á Norðurslóðum og mikilvægt er að það verður æ meira áríðandi að skilja vistfræðilegar afleiðingar þess, ekki síst fyrir jarðveg. Nýlegt landnám birkis á lítt grónum aurum Skeiðarársands veitir einstakt tækifæri til að fylgjast með áhrifum þess að trjákenndur stofn tekur að breiðast út á landi snemma í frumframvindu. Ég notaði tepokaaðferðina til að bera saman niðurbrot lífrænna leifa yfir tvö vaxtartímabil í lagskiptu úrtaki eftir þéttleika og stærð birkitrjáa. Þá notaði ég amplicon DNA greiningu til að kanna hvernig örverusamfélög svara landnámi birkis. Sömu mælingar voru gerðar í gömlum birkiskógi (Bæjarstaðarskógi) og á lítt grónu og birkilausu svæði á Skeiðarársandi. Stöðgunarþátturinn og niðurbrotshraði voru hæst í Bæjarstaðarskógi og jákvætt samband fannst milli niðurbrotshraða, þéttleika og hæðar trjáa. Sambandið milli trjáhæðar og niðurbrot var hins vegar breytilegt milli áranna tveggja. Vísbendingar fundust um að lítil tré dragi úr niðurbrotshraða kolefnis (Gadgil áhrifin). Sveppir sýndu meiri svörun við landnámi birki en bakteríur. Þeir sveppir sem hurfu í kjölfar þess voru flestir rotverur en þeir sem komu inn með eða eftir uppvöxt birkisins voru einkum svepprótarsveppir. Sveppasamfélögin sem einkenna fyrstu stig framvindu eru mjög ólík ríkjandi hópum í gamla skóginum.

Abstract in English
As the climate warms, woodlands expand in subarctic regions with significant impacts on native ecosystems. The recent colonisation of mountain birch (Betula pubescens ssp tortuosa) on the sparsely vegetated Skeiðarársandur outwash plain offers a unique opportunity to study the impact of a tree species arriving into an early successional system. Using a stratified sampling approach with respect to tree heights and densities, I used the teabag method to study how mountain birch affected soil carbon dynamicsarbon stabilization and decomposition of soil organic matter. Using amplicon DNA-sequencing, I then asked how the early establishment of the birch is reflected in the soil microbial communities. For comparison, the same studies were carried out in neighbouring mature birch forests and on the barren outwash plain. Decomposition rates and stabilization factor were highest in mature forest. Decomposition rate was positively related with the density and stature of birch but the relationship of tree size with decomposition rates varied for the two studied growing seasons. There were indications that small trees may have a slowing effect on carbon cycling (Gadgil effect). Fungi were more responsive to the arrival of mountain birch than bacteria. The fungi which disappear from the ecosystem at the arrival of birch were mostly saprotrophic, and fungi which colonize at, or after the onset of birch colonization were mostly mycorrhizal. The soil fungal communities of the early establishment and mature forests have little in common, which may have implications for nature conservation, forestry practices, and ecosystem restoration.
 

Leiðbeinendur / Advisors: Þorsteinn Sæmundsson og  Benjamin Hennig

Ágrip
Siglufjarðarvegur í Fljótum er mikilvæg samgönguæð fyrir íbúa Tröllaskaga. Vegurinn liggur um Almenninga þar sem þrjú virk berghlaup hafa áhrif á 5-6 km kafla vegarins. Þetta eru Tjarnadalaberghlaupið í norðri, Þúfnavallaberghlaupið og Hraunaberghlaupið í suðri við mörk Fljóta. Markmið þessarar rannsóknar er að veita yfirsýn á því hvernig hreyfing berghlaupanna hefur breyst í tíma og rúmi. Rannsóknir á svæðinu hafa hingað til beinst mest að Tjarnadalaberghlaupinu þar sem hreyfing þess hefur verið meiri 1 meter á ári á ákveðnum svæðum. Þetta á líka við um Hraunaberghlaupið en hreyfing í Þúfnavallaberghlaupinu er öllu minni. Viðvarandi hreyfing einkennir berghlaupin með aukinni virkni á köflum. GPS mælingar hafa verið gerðar á svæðinu til að mæla færslu en þær eru takmarkaðar við vegstæðið. Lítið er vitað um hreyfingu í berghlaupunum sjálfum en þessi rannsókn miðar að því að kortleggja færsluna út frá aðferðum fjarkönnunnar. Mismunandi loftmyndir munu vera bornar saman og færslumælingar framkvæmdar með notkun landupplýsingarkerfis. Aðgengilegar loftmyndir ná aftur til ársins 1954 til dagsins í dag og veitir þessi aðferð áður óséða yfirsýn á færslu berghlaupanna. Niðurstöður sýna að færsla berghlaupanna er mjög breytileg í bæði tíma og rúmi. Ákveðin svæði sýna meiri færslu en önnur en hæstu gildi voru mæld á tímabili 1994 - 2000 ásamt 2016 - 2022. Þessar niðurstöður benda til þess að hreyfing berghlaupanna er að aukast. Úrkoma og leysingar eru þeir þættir sem eru taldir hafa mestu áhrif á þessar hreyfingar sem bendir til þess að þær gætu orðið meira óútreiknanlegar á tímum loftslagsbreytinga. Þessi rannsókn veitir mikilvæga innsýn í þá ferla sem eiga sér stað í Almenningum og nýtist hún sem tól til frekari aðgerða á svæðinu.

Abstract in English
The Siglufjarðarvegur road is an important transportation route in north Iceland. This road cuts through the Almenningar area where three active slow moving landslides are situated, these are the Tjarnadalir, Þúfnavellir and Hraun landslides. The constant activity of these landslides affects a 5-6 km long stretch of the road that poses a problem in terms of safety and maintenance. The aim of this study is to provide a spatial and temporal overview of the movement rate within the area. Previous studies have mainly focused on the northernmost Tjarnadalir landslide as movement rates appear to exceed 1 m/yr for some periods. This is also the case for the southernmost Hraun landslide but the Þúfnavellir landslide in the middle is moving at a slower rate. The landslides are characterized by constant motion with periods of increased activity in between. GPS measurements have been conducted on a yearly basis in the area but these are limited to a certain number of points that are all situated along the road. Little is known about the different movement rates within the landslide bodies themselves but this study extends these displacement measurements through the application of remote sensing. Digital image comparison will be conducted with the feature tracking method in order to estimate the rate of movement throughout the entirity of all three landslide bodies. Available data extends back to the year 1954 to present day, giving an unprecedented insight into the temporal and spatial dynamics of the landslides. Main findings show that there is significant spatial variation in movement rate within all three landslides and the velocity of the movement changes through time. Some of the highest displacement values were measured for the time periods from 1994 - 2000 and between 2016 - 2022, indicating an increase in velocity. Precipitation and spring thawing are considered key controlling factors of the displacement rate, suggesting that climate change could increase the unpredictability of this hazard in the future. The study provided important findings that benefit risk mitigation planning for the Almenningar area.
 

Leiðbeinandi / Advisor: Brynhildur Davíðsdóttir

Aðrir í meistaranefnd / Other members of the masters committee:  Lára Jóhannsdóttir

Ágrip 
Íbúar hátekjuborga þurfa að draga úr neyslutengdri losun sinni um tvo þriðju hluta fyrir 2030. Stefnumótun getur stuðlað að nauðsynlegum breytingum, en til þess þarf aukna þekkingu á drifkröftum og hindrunum sjálfbærrar neyslu. Í þessari ritgerð er áherslan á nemendur, þ.e. leiðtoga framtíðarinnar og stöðu mála í Reykjavík sem skilgreina má sem hátekjuborg. Í verkefninu er leitast við að svara eftirfarandi spurningum: Hvaða hindranir koma í veg fyrir að nemendur við Háskóla Íslands tileinki sér sjálfbæra neysluhætti? Hverjir eru helstu drifkraftar sjálfbærrar neyslu nemenda við Háskóla Íslands? Hvaða hindranir koma í veg fyrir að nemendur við Háskóla Íslands tileinki sér sjálfbæra neysluhætti? Framkvæmd var netkönnun sem byggði á fræðilegri umfjöllun og voru niðurstöður könnunarinnar greindar með lýsandi tölfræði. Þátttakendur voru spurðir um neyslu þeirra á mat, fötum og orkunotkun húsnæðis, auk samgöngumáta og notkunar á rafeindavörum sem og drifkrafta og hindranir í vegi breytinga á neyslu í átt að sjálfbærni. Niðurstöðurnar stuðla að fræðilegri þekkingu hvað umræddan nemendahóp varðar og benda til þess að umhverfisáhyggjur séu ríkjandi drifkraftur sjálfbærrar neyslu fyrir alla flokkana sem rannsakaðir voru, en helstu hindranirnar voru margvíslegar. Helstu hindranir voru skortur á fýsilegum ferðamátum öðrum en flugvélum í lengri ferðum, skortur á stærðum í notuðum fatnaði, erfiðleikar við að ganga eða hjóla í íslenskum veðurskilyrðum og skortur á þekkingu á leiðum til að elda mat úr jurtaríkinu, gera við raftæki, eða draga úr orkunotkun tengdum húsnæði. Niðurstöðurnar sýna að nemendur við Háskóla Íslands skortir ekki þekkingu á umhverfisáhrifum eigin neyslu, heldur vantar sterkari skuldbindingar frá einkaaðilum og opinberum aðilum sem og hvetjandi umhverfi til að auðvelda leiðina að sjálfbærni. Á heildina litið geta niðurstöður og ráðleggingar sem fram koma í ritgerðinni verði leiðbeinandi fyrir opinbera aðila sem og einkaaðila, með sérstakri áherslu á háskólastefnu, á sama tíma og nemendur er bent á lausnir út hindrunum og drifkröftum sem fram koma í rannsókninni.

Abstract in English
Citizens of high-income cities need to reduce their consumption-related emissions by two thirds before 2030. Policymaking can foster the needed change, but better knowledge of the drivers and barriers of sustainable consumption is needed in order to do so. Concentrating on students, who will become the leaders of tomorrow, this thesis focuses on Reykjavík, a high-income city. The overall aim of this thesis is to identify and categorize the drivers and barriers to sustainable consumption faced by students at the University of Iceland. This is done by answering the following questions: Which barriers prevent students at the University of Iceland from adopting sustainable consumption practices? What are the main drivers of sustainable consumption for students at the University of Iceland? An online survey based on a systematic literature review was conducted, whose results were analyzed using descriptive statistics. Participants were asked about their consumption of food, clothes, and housing energy, as well as their use of transport modes and electronic products and the drivers and barriers to changes in consumption. Contributing to the theoretical knowledge on student population included in the study and the findings suggest that environmental concerns are a prevalent driver of sustainable consumption for all the categories investigated, while the main barriers were diverse. Main barriers were the absence of feasible travelling modes other than planes, the lack of sizes available in second-hand clothing, the difficulty to walk or bike in Icelandic weather conditions, and the lack of knowledge on ways to cook plant-based meals, repair electrical devices, or to reduce energy use related to housing. The findings show that students studying at the University of Iceland do not lack knowledge about the environmental impact of their consumption, but stronger commitments are needed from private and public sectors to create the enabling environment to facilitate their path to sustainability. Overall, the findings and recommendations made in this thesis can guide policymakers, in both public and private institutions, with a special emphasis on university policies, while providing students suggestions based on recognized barriers and drivers.
 

Leiðbeinandi / Advisor: Sigríður Rut Franzdóttir

Aðrir í meistaranefnd / Other members of the masters committee:  Zophonías Oddur Jónsson

Ágrip 
Ýmis frumulíffæri og byggingareiningar fruma eru mjög kvik (dýnamísk) og of smásæ fyrir hefðbundna flúrsmásjárgreiningu. Greining á þessum einingum í hárri upplausn, þrívídd og á háum hraða reynist enn erfið viðureignar. Pontin og Reptin eru vel varðveittir AAA+ ATPasar sem sinna margvíslegum en oft óljósum hlutverkum í frumum heilkjörnunga. Lifandi ofurupplausnargreining gæti hjálpað til við að aðskilja og skýra ólík hlutverk þeirra. Fyrri rannsóknir hafa sýnt fram á hlutverk próteinanna í eðlilegri þroskun og starfsemi hreyfitaugafruma í ávaxtaflugum. Þar að auki bendir dreifing þeirra í taugasímum og á taugavöðvamótum til tengingar við örpíplugrindina. Til að rannsaka samband þeirra við örpíplur, örpíplutengd prótein og innri byggingu taugamótahnappa (e. synaptic boutons) var markmið verkefnisins að setja upp og beita þremur ólíkum ofurupplausnaraðferðum: STED, sýnaþenslu (expansion microscopy) og MoNaLISA. Flúrljómandi Pontin og Reptin ávaxtaflugustofnar voru útbúnir með innskoti í genin og lifandi sýni greind með MoNaLISA smásjáraðferðinni. Dauf flúrljómun og fjarlægð frá smásjárgleri hindraði hins vegar ofurupplausnargreiningu með þessari aðferð og er frekari aðlögunar því þörf. Sýnaþensla var einnig framkvæmd og ofurupplausn náð á hefðbundinni lagsjá. Hins vegar takmarkaðist smásjárgreining við einn lit í einu vegna daufrar flúrljómunar og óhentugra flúrljómandi mótefna. Bæði 2D og 3D STED nýttust vel til að taka ofurupplausnarmyndir af hnöppum í lituðum sýnum. Þrátt fyrir að ekki hafi tekist að greina tengsl og áhrif Pontin og Reptin á örpíplur að þessu sinni, benda niðurstöður okkar til þess að skörun milli taugamótablaðra (nSyb-GFP) og virkra taugamóta (Bruchpilot) minnki við tap á reptin (og í minna mæli pontin), hugsanlega vegna þess að blöðrurnar tjóðrast ekki við taugamótaflókana.

Abstract in English
Subcellular structures and organelles are often highly dynamic and too small to be fully resolved with conventional fluorescent microscopes. Capturing these structures with high resolution, volumetric information, and speed, however, remains challenging. Pontin and Reptin are two highly conserved AAA+ ATPases with many roles in eukaryotic cells. Imaging these proteins at high resolution in vivo could provide valuable insight into these different roles. Previous knock-down experiments have demonstrated the importance of Pontin and Reptin for motor neuron development and function in Drosophila melanogaster. Furthermore, their distribution and phenotypes in axons and boutons of neuromuscular junctions (NMJ) suggests their interaction with the axonal microtubule (MT) cytoskeleton. In order to study their relationship with MTs, MT associated proteins and the organization of synaptic structures, the aim of this project was to set up and apply three different super-resolution (SR) methods: STED microscopy, expansion microscopy and MoNaLISA. Transgenic fly lines with fluorescent knock-in tags on Pontin and Reptin were generated and imaged with MoNaLISA for super-resolved live tissue imaging. However, a combination of insufficient signal strength and imaging depth precluded successful SR imaging. Imaging of expanded larval tissues at SR was accomplished using locally available equipment, however, low signal strength and incompatible fluorophores limited its utility to single color imaging. Both 2D and 3D STED imaging was performed on whole boutons at high resolution. Although sufficient data could not be obtained to determine the interactions of Pontin and Reptin with MTs, our results indicate that loss of rept, and, to a lower degree, pont reduces colocalization of Bruchpilot (synapses) and nSyb-GFP (synaptic vesicles) at the NMJ, possibly due to abrogated tethering of the vesicles to pre-synaptic active sites.
 

Leiðbeinandi / Advisor: Brynhildur Davíðsdóttir

Aðrir í meistaranefnd / Other members of the masters committee:  Jón Geir Pétursson

Ágrip 
Ein stærsta áskorun okkar í tíma eru loftslagsbreytingar. Löndin sem bera mesta ábyrgð á loftslagsvánni, vegna mikillar sögulegrar losunar á gróðurhúsalofttegundum, eru aðallega þróuð iðnríki á norðurhveli jarðar. Alþjóðlegir samningar leggja áherslu á sameiginlega en ólíka ábyrgð og mismikla getu, þ.e. að þau lönd sem bera meiri ábyrgð á loftslagsvánni, beri mesta ábyrgð á mótvægis- og aðlögunaraðgerðum í loftslagsmálum og sömuleiðis þau sem hafa meiri fjárhagslega getu. Samt sem áður hefur nauðsynlegum samdrætti í losun gróðurhúsalofttegunda, til að markmið Parísarsamkomulagsins um að halda hlýnun jarðar eins nálægt 1,5°C og hægt er, ekki verið skipt á milli landa, og heimslosun heldur áfram að aukast. Markmið þessarar ritgerðar er að reikna hver sanngjörn hlutdeild Íslands, ríks lands sem ber ábyrgð á hlutfallslega mikilli losun í sögulegu samhengi, af nauðsynlegum samdrætti í losun til áranna 2030 og 2040 og þeim kolefniskvóta sem eftir er til að halda hlýnun jarðar innan við 1,5°C. Aðferðirnar sem notaðar voru, voru valdar þar sem þær endurspegla áherslu alþjóðlegra samninga á sameiginlega en ólíka ábyrgð og voru byggðar á sögulegri ábyrgð á losun gróðurhúsalofttegunda og fjárhagslegri getu. Greiningarnar tvær gefa ólíkar niðurstöður, sanngjörn hlutdeild Íslands af nauðsynlegum samdrætti í losun er aðeins 69% af viðbúinni losun árið 2040 ef losun frá landi er meðtekin, en landið yrði að vera orðið kolefnisneikvætt ef losun frá landi er ekki tekin með. Aftur á móti er sanngjörn hlutdeild Íslands af kolefniskvótanum neikvæð, þ.a. frá 2021 og í fjölda ára yrði kolefnisbinding umfram kolefnishlutleysi að jafngilda a.m.k. núverandi losun. Niðurstöðurnar sýna að auka þarf metnað til muna hvað varðar mótvægisaðgerðir á Íslandi eigi landið að eiga möguleika á að draga úr losun gróðurhúsalofttegunda í samræmi við ábyrgð sína og getu.

Abstract in English
One of the largest issues today is climate change. The countries that bear the biggest responsibility of the climate crisis, due to their high historic greenhouse gas emissions, are mostly situated in the Global North. International treaties emphasize common but differentiated responsibilities and respective capabilities, i.e. that those that bear greater responsibility for the global crisis should also bear greater responsibility for global mitigation and adaptation to climate change, along with those that have the capabilities to do so. However, the necessary reductions in greenhouse gas emissions, to keep global warming as close to 1.5°C as possible, as stated in the Paris Agreement, have not been allocated between countries, and emissions continue to rise. The purpose of this thesis is to estimate Iceland’s, a rich country with high historic emissions, fair share of the 2030 and 2040 emissions gaps and its fair share of the remaining global carbon budget. The methods used were based on historical responsibility of emissions and financial capabilities. Results differ between the two analyses, giving Iceland more flexibility when considering its fair share of the emissions gaps, allowing for 31% of expected emissions in 2040 when including LULUCF emissions, but carbon negative if excluding LULUCF emissions. Iceland’s fair share of the global carbon budget, however, gives the country a negative emissions budget from 2021 onwards, by at least current emissions for a number of years. These results show that ambition regarding greenhouse gas mitigation needs to be ramped up substantially in Iceland, should the country have a chance at doing its fair share in global mitigation of climate change.
 

Leiðbeinandi / Advisor: Ólafur S. Andrésson

Aðrir í meistaranefnd / Other members of the masters committee:  Denis Warshan og Arnar Pálsson

Ágrip 
Aðlögun lífvera að streitu/álagi í umhverfi, sem fæst með breytingu á genatjáningu, er mikilvæg. Aðferðirnar sem notaðar eru til að greina slíkar breytingar við flóknar aðstæður þarf hins vegar að þróa. Í þessari ritgerð er lýst greiningu á mismunandi genatjáningu, unnin með gögnum sem fengust frá rannsókn á áhrifum umhverfisbreytinga á fléttur. RNA gögn voru úr fléttutegundinni Peltigera membranacea frá tveimur mismunandi svæðum í Heiðmörk. Aðal tilgangurinn er að bera saman aðferðir fyrir greiningu á genatjáningu, kanna aðferðir til að lýsa gögnum og reyna að finna líffræðilegar orsakir sem útskýra mismun. Aðferðirnar sem bornar eru saman eru dream, lmFit og glmFit. Þessar aðferðir voru notaðar til að finna þau gen í Nostoc sp. 6 samlífs blábakteríum sem sýna marktækan mun á genatjáningu eftir meðhöndlun við mismunandi hitastig. Niðurstöðurnar sýna að glmFit finnur fleiri slík gen en hinar aðferðirnar. Aðferðirnar topGO og hypeR voru síðan notaðar til finna þær genafjölskyldur sem genin tilheyra. Dream aðferðin var talin henta best fyrir þá rannsóknaraðferð sem beitt var. Niðurstöðurnar sýna mismun á genatjáningu eftir aukningu á hita frá 4 °C til 20 °C, þar sem Nostoc í fléttum frá svæðum með mildara loftslag sýndi meiri svörun. Reynt er að finna líffræðilegar skýringar á þessu, meðal annars í viðbrögðum ríbósóm og ATP synþasa próteina við umhverfis streitu/álagi. Einnig virðist verða ljósaðlögun sem viðbragð við breytingu á umhverfi.

Abstract in English
The adaptation and/or acclimatization of organisms to temperature stress through gene regulation is of crucial importance. However the methodological approaches to analyze and visualize gene expression data in a complex setting need to be refined. The primary goal of this work was to compare a few selected methods, explore ways to visualize the data, and to look for biologically significant results in a transplant experiment. The RNA-sequencing data was obtained from Peltigera membranacea lichens grown in low and high stress habitats in Iceland. The performance of the methods dream, lmFit, and glmFit, in identifying differentially expressed (DE) genes in cyanobacteria within lichen samples subjected to temperature shifts was analyzed. The results show that glmFit finds more DE genes than the other methods. Gene set enrichment analyses were performed using topGO and hypeR, with results showing limited overlap between the two methods. The dream method was postulated to be the most appropriate due to the longitudinal aspect of the study. It was found that the gene expression profile of Nostoc within the lichen varies depending on the habitat, with the lichens from low-stress environments showing the greatest differential gene expression in response to a temperature shift. The study also reveals the role of various genes in stress responses, including those encoding ribosomal proteins and the ATP synthase subunit I. Furthermore, the study indicates the possible involvement of chromatic acclimation, which may include the downregulation of phycocyanin and phycobilisome linker proteins.
 

Leiðbeinandi / Advisor: Haseeb Randhawa

Aðrir í meistaranefnd / Other members of the masters committee:  Marianne Helene Rasmussen og  Sandra Magdalena Granquist

Ágrip 
Hljóðsamskipti landsela (Phoca vitulina) hafa áður verið rannsökuð á mismunandi stöðum innan útbreiðslusvæði tegundarinnar og hægt að nota þær niðurstöður til að skilja samskipti sem og hvernig mismunandi umhverfisþættir geta haft áhrif á þau. Í þessari rannsókn eru hljóðsamskipti sela í látrum rannsökuð í fyrsta sinn á Íslandi, ásamt því hvaða áhrif umhverfisþættir hafa á gerð og tíðni hljóðsamskipta. Samskipti voru skoðuð yfir þrjú líffræðileg tímabil (kópa-, fæðuöflunar- og mökunar/hárskiptatímabilinu) í þremur látrum á Vatnsnesi (Svalbarða, Illugastöðum og Ósum) sumarið 2022. Sex hljóðsamskiptaflokkar voru skilgreindir og niðurstöður sýndu að þeir þættir sem höfðu áhrif á gerð hljóðsamskipti (sjávarhæð, lofthiti, tími dags, árstími og líffræðilegt tímabil) voru mismunandi á Svalbarða og Illugastöðum, þótt þessi látur séu lík varðandi landslagsþættir. Tími dags og árstími höfðu áhrif á tíðni hljóðsamskipta, og selirnir á Illugastöðum gáfu oftar frá sér hljóð heldur en selirnir á Svalbarða, en það gæti bent til áhrifa ferðamanna á hljóðsamskipti á Illugastöðum. Á kæpingartímabilinu voru hljóðsamskipti kópa meiri en hjá fullorðnu dýrunum, en þörf er á frekari rannsóknum þar sem einstaklingstíðni kópa og fullorðinna er borin saman. Þessi rannsókn er góður grunnur fyrir frekari rannsóknir á hljóðsamskiptum sela á Íslandi. Í framtíðinni væri æskilegt að efla aðferðir við gagnasöfnun, ásamt því að safna gögn yfir lengra tíma til að hægt sé að draga sterkari ályktanir.

Abstract in English
Harbor seal (Phoca vitulina) vocalizations have been studied across different regions of their distribution and such studies can be used to understand interactions as well as how different environmental factors may affect them. For the first time, this study investigates the different vocalization types being used in haul outs by harbor seals in Iceland and how vocalization parameters and rates may be influenced by the surroundings using data collected in the summer of 2022. Six vocalization types were determined across the three biological periods (pupping, feeding, mating/molting) of the summer and investigated at three haul out sites around Vatnsnes peninsula (Svalbarð, Illugastaðir, and Ósar). Generalized linear models showed that vocalization parameters at Svalbarð and Illugastaðir were influenced by differing factors (tide height, air temperature, time of day, Julian day, and biological period), though they maintain similar topography. The rate of vocalizations was affected by temporal factors and temperature and seals at Illugastaðir vocalized more than that at Svalbarð which could indicate some disturbance to the seals by tourists in Illugastaðir. During the pupping period, pup vocalizations were more frequent than adult vocalizations, though this would need further study as it is important to know how the number of pups at the haul out sites compares to the number of adults. This study provides a baseline for studying vocalizations of harbor seals on land in Iceland as it has not been done before, but it is necessary to strengthen the methods with which vocalizations are collected to draw stronger conclusions.
 

Leiðbeinandi / Advisor: Jón Geir Pétursson

Aðrir í meistaranefnd / Other members of the masters committee:  Brynhildur Davíðsdóttir

Ágrip 
Skemmtiferðaskipaiðnaður er vaxandi grein ferðaþjónustu sem hefur sætt mikilli gagnrýni vegna umhverfisáhrifa starfseminnar. Vegna aukinnar komu skemmtiferðaskipa til Íslands hafa hafnaryfirvöld leitað leiða til að minnka umhverfisfótspor starfsemi sinnar, þá sérstaklega tengdum útblæstri skipa. Hagræni umhverfishvatastuðullinn fyrir hafnir, The Environmental Port Index (EPI), er norskt hagrænt stjórntæki sem gerir hafnaryfirvöldum kleift að umbuna eða refsa skemmtiferðaskipum sem leggjast að höfn, út frá umhverfisfótspori þeirra. Faxaflóahafnir innleiddu kerfið vorið 2023, fyrst íslenskra hafna. EPI gæti gagnast öðrum íslenskum höfnum til að draga úr umhverfisfótspori. Þessi rannsókn miðar af því að greina EPI hvatakerfið, skoða virkni þess og forsendunum á bak við kerfið. Þá var skoðað hvort það sé kerfi sem aðrar hafnir á Íslandi ættu að innleiða sem verkfæri til að draga úr umhverfisfótspori starfsemi sinnar. Hálfstöðluð viðtöl voru framkvæmd við helstu hagsmunaaðila til að fá víðtæka sýn á EPI kerfið, skilja hvernig það virkar og til að meta hugsanlegan ávinning og galla þess. Viðtölin einkenndust af jákvæðu viðhorfi til EPI þrátt fyrir mismikla þekkingu viðmælanda á hvatakerfinu. Rannsóknin sýnir fram á að EPI eigi vel við fyrir íslenskar hafnir til að minnka útblástur skemmtiferðaskipa og það ætti jafnvel að vera innleitt á landsvísu. Lítið hefur hinsvegar verið rannsakað og birt um kerfið hingað til og er því mikilvægt að frekari rannsóknir verði gerðar á virkni þess og árangri.

Abstract in English
Cruise ship tourism is a growing econmic industry worldwide that has faced criticism due to its environmental footprint. With the increased number of cruise ships calling Icelandic ports, increased air emissions from port operations need mitigating. The Environmental Port Index (EPI) is a financial incentive system designed in Norway, that allows ports to regulate cruise ships calling their ports to reduce their environmental impact. Being implemented in Faxaflóahafnir as the first Icelandic port in 2023, the EPI might be a useful instrument for more Icelandic ports to mitigate their operational environmental footprint. This research aims to analyse the EPI as a policy instrument, how it works, what it is responding to and how it might be a useful tool for more ports to introduce in their operation. Semi-structured interviews were conducted with representatives from key stakeholders to gain a broad perspective of the index, its functions and to evaluate its possible benefits and shortcomings. Characterized by general positive perception of the EPI, the stakeholders had varying knowledge about the index’s function and purpose. The research argues that EPI being a good fit for Icelandic ports to mitigate air emission from cruise ships, suggesting that the instrument should be implement systematically around the country. However, EPI is rather new, and little has yet been published on the topic, therefore, further research on its instruments relevance and effectiveness is needed.
 

Leiðbeinandi / Advisor: Anna Dóra Sæþórsdóttir

Aðrir í meistaranefnd / Other members of the masters committee:  David Cook

Ágrip 
Stefnumarkmið Íslands um kolefnishlutleysi fyrir árið 2040 krefst byggingar nýrra virkjana miðað við núverandi nýtingu orkuauðlinda. Kostnaður vegna félagslegra og umhverfislegra áhrifa nýtingar orkuauðlinda er ekki með fullnægjandi hætti tekinn til greina við ákvörðunartöku. Í þessari rannsókn var efnahagslegt verndargildi metið fyrir vatnasvið Hólmsár og Tungufljóts sem staðsett eru á Suðurlandi þar sem byggt var á áætlunum fyrir Hólmsárvirkjun við Atley og miðað við 65 MW uppsett afl. Byggt var á ramma heildarmats (Total Economic Value Framework) á verndargildi svæðisins, og skilyrtu verðmætamati beitt til að meta virði breytinga á notkun svæðisins. Byggt var á spurningakönnun Félagsvísindastofnunar Háskóla Íslands þar sem nýttur var netpanell stofnunarinnar. Netpanell stofnunarinnar er lagskipt slembiúrtak meðal fullorðinna einstaklinga á Íslandi, og var úrtakið alls 2.909 manns. Svarhlutfall könnunarinnar var 46,6%, þar sem 35,1% svarenda sögðust vera tilbúnir til að greiða fyrir að vernda svæðið fyrir vatnsaflsvirkjun. Að teknu tilliti til mótmælasvara (protest voters) og þeirra sem voru tilbúnir til að borga eða ekki, var meðal greiðsluvilji áætlaður 5.515 íslenskar krónur. Miðað við íbúafjölda á Íslandi, 18 ára og eldri, jafngildir það verndargildi að upphæð 1,52 til 1,70 milljarða króna. Sé verndargildið borið saman við áætlaðan kostnað vegna Hólmsárvirkjunar jafngildir það 5,6% viðbótarkostnaði fyrir framkvæmdina í heild sinni, að flutningskerfum frátöldum. Greining á efnahagslegu virði verndargildis þeirra svæða sem tekin eru undir virkjanaframkvæmdir eykur skilning á heildarkostnaði og nettóábata virkjanaframkvæmda sem ætti að vera tekinn til greina í ferli ákvarðanatöku.

Abstract in English
Iceland’s policy objective for carbon neutrality by 2040 will require construction of new power plants, given the current energy mix. However, monetary value of the social and environmental impacts associated with those developments are not currently incorporated into the decision-making process. This study measured the economic preservation value for the Hólmsá and Tungufljót river basins in southern Iceland, in consideration of the 65-megawatt Hólmsárvirkjun at Atley hydropower project. The Total Economic Value (TEV) framework was selected, and contingent valuation method was employed through a web-based survey to capture potential changes to use and non-use values associated with the study area. The Social Science Research Institute at the University of Iceland was contracted to implement a national survey of Icelandic residents using a stratified random sample of 2,909 adults from their panel database. Response rate was 46.6%, with 35.1% of respondents indicating a willingness to pay (WTP) to protect the area from hydropower development. After excluding protest voters and accounting for those with and without WTP, estimated mean WTP equaled 5,515 ISK. When scaled to the population of Icelandic residents, aged 18 and older, that equates to a negative change in TEV between 1.52 and 1.7 billion ISK. Compared to the estimated levelized cost of energy for the Hólmsárvirkjun project, this change in TEV equates to an additional 5.6% in total project costs, excluding the powerlines. Accounting for these economic costs in the decision-making process allows for a more holistic understanding of new energy project costs and net present benefits.
 

Leiðbeinandi / Advisor: Sandra Magdalena Granquist

Aðrir í meistaranefnd / Other members of the masters committee:  Sandra Magdalena Granquist og Haseeb Randhawa

Ágrip 
Áhyggjur af hugsanlegum neikvæðum áhrifum ferðamanna á landseli hefur aukist með vaxandi ferðamannastraumi á Íslandi og auknum áhuga ferðamanna á náttúrulífskoðun, svo sem selaskoðun. Þekking á þessu sviði er hinsvegar afar takmörkuð og lítið er vitað um hve mikil og hvers eðlis áhrifin eru. Í þessari rannsókn var notast við sjálfvirkar myndavélar við fimm landselslátur á norðausturlandi Íslands með það að markmiði að áætla áhrif selaskoðunar á landi á fjölda, staðdreifingu og atferli sela. Niðurstöður þessarar rannsóknar bentu til þess að fjöldi ferðamanna í selaskoðun á Illugastöðum hafi ekki áhrif á árvekni, fjölda eða staðdreifingu sela innan látursins. Rannsóknin leiddi hinsvegar í ljós vísbendingar um að selaskoðun geti haft neikvæð áhrif á landsel. Lanselir voru árvökulli á selaskoðunar svæðum heldur en í látrum þar sem selaskoðun fer ekki fram. Auk þess voru þeir árvökulli yfir daginn, þegar fleiri ferðamenn heimsóttu svæðið, heldur en á nóttunni. Enn fremur virtust landselir vera árvökulli og turflast meira því nær sem þeir voru ferðamönnum á selaskoðunarstað. Tími árs, tími dags, vindhraði, vindátt, hitastig með tilliti til vindkælingar, sjávarhæð og úrkoma virtust hafa áhrif á fjölda sela í látri. Tími árs, fjöldi sela í látri, vind harði og hitastig með tilliti til vindkælingar virtust hafa áhrif á árvekni landsela. Niðurstöðu þessarar rannsókna geta nýst til að bæta stjórnunnar- og verndunaráætlanir fyrir landsel, t.d. til að þróa selaskoðunar leiðbeiningar til ferðamanna.

Abstract in English
With increasing tourism in Iceland and growing interest in wildlife tourism activities such as seal watching, concerns on the potential negative effects of tourism on the endangered Icelandic harbour seal population are rising. However, knowledge on the effect of land based-tourism on harbour seals is very limited. In this study, wildlife tracking cameras at five haul out sites in northwest Iceland were used to estimate what effects land-based tourism has on abundance, spatial distribution and behaviour of harbour seals. The results indicated that number of tourists did not affect the proportion of vigilant seals, abundance, or spatial distribution within a haul out. However, some indicators that harbour seals are disturbed by tourism were detected. Harbour seals were more vigilant at seal watching sites compared to control sites as well as being more vigilant during the day at the seal watching site Illugastaðir, when more visitors were in the area. Furthermore, harbour seals at Illugastaðir were more vigilant when hauling out closer to visitors at a seal watching site than when hauling out further away. Year, time of year, time of day, wind speed, wind direction, wind chill equivalent temperatures, tide height and precipitation were found to affect harbour seal abundance. Time of year, harbour seal group size, wind speed and wind chill equivalent temperatures were found to effect vigilance of harbour seals. The results of this study can be used to improve management and conservation plans for the Icelandic harbour seal population, such as to establish seal watching guidelines.
 

Leiðbeinandi / Advisor: Anna Dóra Sæþórsdóttir

Aðrir í meistaranefnd / Other members of the masters committee:  Edda Ruth Hlín Waage

Ágrip 
Almannaréttur er til umfjöllunar í lögum um náttúruvernd og kemur þar fram að almenningur hefur frelsi til að fara um eignarland annarra með litlum takmörkunum. Aukinn fjöldi ferðamanna og heimsóknir þeirra á vinsæla náttúruskoðunarstaði eykur hættuna á ágangi á þá og ýtir undir þörf á uppbyggingu innviða og aðgerðum til verndar náttúrunni. Á undaförnum árum hefur verið tekin upp gjaldtaka á ýmsum vinsælum ferðamannastöðum víðs vegar um landið í þeim tilgangi að afla tekna fyrir landeigendur og að standa undir nauðsynlegum kostnaði til verndar náttúrunni. Líta má svo á að gjaldtaka skerði aðgang almennings að náttúrusvæðum og stangist þannig á við ákvæði um almannarétt. Markmið þessarar rannsóknar er að leita skilnings á viðhorfum landeigenda til vaxandi ferðamennsku, nauðsynlegrar uppbyggingar vinsælla ferðamannastaða og áhrifa þessa á almannarétt. Í verkefninu er enn fremur varpað ljósi á áhrif nýfrjálshyggjuhugmynda sem fela í sér gjaldtöku fyrir aðgang að landi sem gjarnan er fylgifiskur vaxandi ferðamennsku. Tekin voru tólf hálfstöðluð viðtöl við landeigendur víðsvegar um Ísland. Niðurstöður rannsóknarinnar leiddu í ljós að stærstu áskoranir sem landeigendur eiga við að etja í þessum málaflokki eru lagalegs, samskiptalegs og fjárhagslegs eðlis. Flestir landeigendur eru sammála um að þjónustugjöld séu einföld og skilvirk leið til að fjármagna nauðsynlega innviði á vinsælum ferðamannastöðum. Oft er um miklar fjárfestingar af þeirra hálfu að ræða og telja þeir þörf á auknum stuðningi frá opinberum aðilum, sér í lagi til þeirra landeigenda sem hafa engan efnahagslegan ábata af komu ferðamanna. Niðurstöður rannsóknarinnar benda einnig til að þörf sé á skýrari lögum um ferðaþjónustu á eignarlandi og að endurskoða þurfi almannaréttinn með hliðsjón af því hversu umfangsmikil ferðaþjónustan er orðin hér á landi. Rannsókn þessi ætti því að koma að gagni við framtíðarþróun ferðaþjónustu hér á landi og vera grunnur fyrir pólitíska umræðu í samfélaginu milli allra hlutaðeigandi hagsmunaaðila, þar með talið ferðaþjónustuaðila, almennings, ferðamanna og opinberra aðila.

Abstract in English
Almannaréttur (Public Right of Access) is a part of the Icelandic law on nature conservation that grants people freedom to traverse private land with little restrictions. Rising visitor numbers and increasing usage of nature attractions increase risks of overuse and thus spark a need for infrastructure and nature conservation measures to be build up. Fees at natural tourism destinations have become more prevalent to generate income for landowners and to protect nature. This trend is disputing almannaréttur, which is why this study's goal is to investigate how landowners as affected stakeholders want to uphold almannaréttur in light of rising tourism and how to deal with financing necessary maintenance. Moreover, discussions about neoliberal ideas such as entrance fees need more attention in studies related to tourism developments. Twelve semi-structured interviews were conducted with landowners around Iceland to examine their perspective. Results showed that major difficulties for the area management are of legal, communicative, and financial nature. Most landowners agree on service fees being a simple and efficient mean to fund necessary infrastructure, especially since there are often high investments on their part but wish for more support from official institutions. They also highlight that clearer laws on tourism on private land is needed and suggest a revision of the almannaréttur. These findings ultimately contribute to the future development of tourism in Iceland and raise political implications to advance the dialogue between all involved stakeholders, including tourism operators, tourists, and various governmental agencies.
 

Leiðbeinandi / Advisor: Edda Elísabet Magnúsdóttirog  Jörundur Svavarsson